به گزارش همنوا، دکتر ساناز جعفرپور، در «روضه طوبی» با تقسیم‌بندی میراث تاریخی به دو دسته ملموس و ناملموس، گفت: میراث ملموس، میراثی است که مفهوم کالبدی دارد، مثل اشیای باستانی و مکان‌های تاریخی، اما میراث ناملموس، آئین‌ها، پیشیه‌ها و هنرهایی هستند که نسل‌به‌نسل و سینه به‌سینه در قالب نظام استاد شاگردی تداوم می‌یابند. این بخش از میراث، بسیار مورد توجه یونسکو است.

وی با بیان این‌که آئین‌های عزاداری‌، از جمله عزاداری‌ تاریخی بازار، در زمره همین میراث هستند، افزود: می‌دانیم که بنای تاریخی بازار تبریز در سال 1389 شمسی به ثبت جهانی رسیده است. سال 1391 شمسی نیز، عزاداری‌های تاریخی این بازار، به عنوان میراث ناملموس به ثبت ملی رسیده‌است. بنابراین، عرصه تاریخی بازار تبریز،  شامل دو بُعد است، یکی تنوع معماری و کاربندی‌ها و دیگر روابط‌اجتماعی بین اصناف و آئین‌ها.

خانم جعفرپور همچنین تاکید کرد که این دو بُعد، ارتباط تنگاتنگ با هم دارند، به طوری که با از بین رفتن «کالبد»، «معنا» نیز مخدوش می‌شود. برعکس این ارتباط نیز صادق است، یعنی وقتی «هویت» یک مجموعه آسیب ببینید، کالبد نیز در امان نخواهد بود.  به همین خاطر است که اگر می خواهیم میراث ناملموس تداوم داشته باشد، در وهله اول باید مکانی را که میراث در آن جاری است، حفاظت کنیم.

به گفته این متخصص مرمت، در ادبیات حفاظت، میراث ملموس را با عبارت «حفاظت» توصیف می‌کنند، اما برای میراث ناملموس از واژه «صیانت» استفاده شده‌است.

وی تاکید کرد: قسمی از عزاداری های ماه محرم که در دوره صفوی اتفاق می‌افتد، به نام مقتل‌خوانی در میدان صاحب‌آباد شناخته می‌شود. میدان صاحب‌آباد در سال 850 هجری قمری، یعنی در زمان ترکمانان قره‌قویونلو، توسط جهانشاه و در شمال بازار تبریز شکل گرفته است. نبوغ و خلاقیت به کار رفته در طراحی این میدان، دولتخانه، قیصریه و مجموع مذهبی حکومت را به بازار پیوند می‌دهد.

جعفرپور ادامه داد: این میدان به عنوان الگوی اولیه میدان‌های چندعملکردی یا اولین الگوی ارسن‌ حکومتی، بعدها در قزوین و اصفهان نیز اجرا شده‌است. این روابط، در اصفهان، عین تبریز است و البته از نظر مقیاس، تفاوت‌هایی با تبریز دارد.

وی با بیان این‌که با مراجعه به منابع تاریخ صفوی تبریز، در می‌یابیم که مراسم تعزیه در این دوره، مشخصاً در میدان صاحب‌آباد شکل می‌گیرد، خاطرنشان کرد: همچنین از متونی که جهانگردان ایتالیایی و فرانسوی نقل می‌کنند، مشخص می‌شود که قزلباش‌های صفوی، آئین تعزیه را از حالت ادبی وارد یک ژانر نمایشی کرده و در بُعد شهری، وارد میدان صاحب‌آباد می‌کنند، بنابراین می‌توان گفت، این میدان، اولین میدانی است که مفهوم مراسم حکومتی در آن، در قالب نمایش، مطرح شده‌است.

این فعال حوزه میراث فرهنگی،  با اشاره به این‌که میدان صاحب‌آباد در دوره آق‌قویونلوها، با اجتماعاتی مثل پذیرایی از وزرا، تیراندازی، چوگان‌بازی، جشن و سرور شناخته می‌شود، اظهار کرد: در مورد برگزاری تعزیه امام حسین(ع) در این میدان، «میشل مامبر» سفیر ونیزیِ دوره شاه‌طهماست که در تبریز حضور داشته، خلاصه‌ای از دستجات این میدان را شرح داده و به کتابچه‌هایی اشاره می‌کند که تعزیه‌خوانان در دست داشتند. منظور او همان مقتل‌خوانی است.

وی به سفر اولیای چلپی، جهانگرد معروف عثمانی، در اواخر 1056 قمری به تبریز اشاره کرد و گفت: چلپی که روز اول محرم در تبریز بود، متنی را در مورد حال‌و‌هوای تعزیه در صاحب‌آباد می‌نویسد و عظمت عزاداری را به خوبی توصیف می‌کند. طبق توصیفات وی، دستجات، سه روز و سه شب عزاداری می‌کردند. طبخ غذاهای نذری در دیگ‌های بزرگ و توزیع شربت‌، از دیگر توصیفات چلپی است. روایت چلپی، یک روایت مستند و کامل از مقتل‌خوانی امام حسین(ع) در دوره صفوی است که مشابه آن در مورد اصفهان نیز آمده‌است.

جعفرپور با بیان این‌که بازآفرینی این میراث ناملموس که در دوره صفوی در میدان صاحب‌آباد جاری بوده است، نیازمند احیای این میدان است، افزود: امیدواریم با تملک فضای میانی این میدان، و اجرای طرح آزادسازی، که یک طرح مصوب است، شاهد حفظ و استمرار این میراث ناملموس باشیم. این میراث مهم، در قالب هنر تعزیه، می‌تواند نقش مهمی در ثبات و تداوم عزاداری‌های تاریخی بازار تبریز ایفا کند.

«روضه طوبی» سلسله نشست های فرهنگی است که با تلفیق عزاداری سنتی و برنامه های نوآورانه فرهنگی و هنری، در دهه اول ماه محرم، از ساعت 17 در بنیاد فرهنگی طوبی واقع در کوچه ارگ تبریز برگزار می شود و حضور برای عموم آزاد است.