همنوا - ابوالفضل حمامی؛ چنان‌که روزگاری سخن از گوشی همراه داخلی مطرح بود و پس از مدت‌ها تبلیغ به حاشیه رفت، همواره همراه با فیلترینگ پیام‌رسان‌های خارجی سال‌هاست سخن از پیام‌رسان‌های داخلی در میان است. پیام‌رسان‌هایی که هنوز هم توان رقابت با پیام‌رسان‌های فیلترشده را ندارند.

یک؛ اگرچه که همواره با تعدد پیام‌‌رسان‌های خارجی مواجه بوده‌ایم اما هرکدام از این پیام‌رسان‌ها کارکرد ویژۀ خود را داشته‌اند؛ از کارکرد اشتراک تصاویر و خاطرات گرفته تا کارکرد اشتراک متن و کارکرد پیام‌رسانی و ارتباطی. حال، ما با تعدد پیام‌رسان‌های داخلی مواجهیم. اما این تعدد، نه در تعدد و گوناگونی کارکرد بلکه تعدد در نام و نشان است، آن هم وقتی که قرار است نشانی ملی و داخلی بر سینه داشته باشند. حتی اگر فرضیۀ پشت پردۀ این متعددسازی، رقابت باشد، بازندۀ این میدان حیثیت ملی است.

دو؛ بیایید این سؤال را مطرح کنیم که این‌همه هزینه برای چیست؟ هرچه فیلترینگ تشدید می‌شود، باز هم ترجیح مردم استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی است. پیام‌رسان‌هایی که هرچه‌قدر هم ناکارآمد باشند باز هم بین مردم جایگاه برتری نسبت به پیام‌رسان‌های داخلی دارند. ما در این وضعیت با یک معادلۀ ساده روبه‌رو هستیم؛ می‌شد برای پیام‌رسان‌های داخلی هزینه‌ای نشود و به جای آن هزینه‌ها، بستر استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی فرآهم شود.

سه؛ علی‌رغم هزینه‌های گزاف برای پیام‌رسان‌های داخلی - هزینه‌هایی که به نقل از پایگاه‌های خبری مانند تجارت‌نیوز، بیش از چند صد هزار میلیارد هستند - از سوی دیگر، باز هم با هزینه‌سازی هنگفتی به نام «فلیترینگ» مواجهیم. مواجهه با فیلترینگ،‌ محدود به مواجهه با فیلترینگ نیست بلکه در این مقوله، با پدیده‌ای به نام فیلترشکن و تجارت فیلترشکن روبه‌رو خواهیم شد. البته که هزینۀ فیلترینگ در این میان، به دوش دولت و هزینۀ خرید فیلترشکن و ملزومات آن به عهدۀ مردم است. حال به سؤال مطرح در بند دوم برگردیم: این همه هزینه برای چیست؟

چهار؛ چنان‌که مطرح شده، دادۀ مصرفی پیام‌رسان‌های داخلی بسیار پایین و در حد صفر است.‌ همین مورد اصولاً باید جنبۀ ترغیب‌کننده‌ای برای استفاده از این پیام‌رسان‌ها باشد. از دیگر سو، علی‌رغم حجم بالای مصرف داده و اضافه شدن مصرف داده توسط فیلترشکن‌ها، باید عاملی برای بازدارندگی کاربران فضای مجازی در استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی باشد اما با وجود تمام این گزاره‌ها، رغبت مردم همواره به سوی پیام‌رسان‌های خارجی بوده است.

پنج؛ هر پلتفرمی غیر از پلتفرم‌های داخلی.
این عنوان، حتی اگر تهی از مبنا و عقلانیت باشد، گفتۀ یکی از کاربران فضای مجازی است. چندی قبل، دوستی پیشنهاد کرد که از یک پیام‌رسان بسیار گمنام خارجی استفاده‌ کنیم و ادامه داد که هنوز، کسی در این پیام‌رسان عضو نشده است و از معدود اعضای ایرانی این پیام‌رسان خارجی است.

شش؛ نسبت‌سنجی حضور ایرانیان در پیام‌رسان‌های داخلی و پیام‌رسان‌های خارجی، اصولاً باید اهمیتی در سیاست‌گذاری‌های کلان داشته باشد. بر اساس یکی از آخرین نظرسنجی‌های ایسپا (مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران) کمتر از ۱۰ درصد کاربران فضای مجازی در پیام‌رسان‌های داخلی عضو شده‌اند. با یک حساب سرانگشتی به این مهم پی می‌بریم که روزانه، حداقل بیش از ۷۰ درصد کاربران فضای مجازی در انتظار اتصال به فیلترشکن‌های پولی‌اند. اتصالی که نه برای سرگرمی و نه برای پیام‌رسانی بلکه برای اتصال به درگاه تجارت الکترونیکی شکل گرفته در بستر این پلتفرم‌هاست.

هفت؛ آنچه در پیام‌رسان‌های داخلی مغفول مانده است، جنبۀ پیام‌رسانی است. تعدادی از پلتفرم‌های مطرح داخلی، نه کاربرد پیام‌رسانی بلکه کاربرد سرگرمی یا انجام عملیات بانکی دارند. حال، سخن این است که پرداختن به سرگرمی و انجام عملیات بانکی در برنامه‌های دیگر نیز امکان‌پذیر است.

هشت؛ هم هزینه کردند و هم کم آوردند.
مؤکداً پرسش مطرح در بند دوم را بخوانیم. اگر قرار است با این همه هزینه، هنوز با پلتفرم‌های ناکارآمد روبه‌رو باشیم، چرا نباید مدیران این پیام‌رسان‌ها بازخواست شوند؟ پیام‌رسان‌هایی که حتی امکان اعلان پیام جدید را برای مخاطبان خود فراهم نمی‌کنند، پیام‌رسان‌هایی که با همۀ اینترنت‌های خطوط تلفن همراه سازگاری ندارند و گویا روند فیلترینگ بر این پلتفرم‌ها نیز تأثیرگذار است. پیام‌رسان‌هایی که حتی از همسان‌سازی مخاطبان عاجزند.

نه؛ پیام‌رسان یا کانون تبلیغاتی؟
این پرسشی است که پس از مشاهدۀ تبلیغات مضحک در پیام‌رسان‌های داخلی به ذهن می‌رسد. آنچه تحت عنوان تبلیغات در پیام‌رسان‌های داخلی مشاهده می‌کنیم، تبلیغات‌هایی اعم‌ از کانال آموزش ساخت همبرگر و کالباس خانگی، کانال آموزش خیاطی، کانال فروش لوازم خانگی، کانال روش‌های جذب جنس مخالف، کانال‌های زرد روانشناسی، کانال زناشویی، کانال آخوند کراواتی و مطالبی از این دست است.