چندین تحول از زمان پیروزی جمهوری آذربایجان در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ اتفاق افتاده که نشان از روابط شکرآب ایران و همسایه‌های ترک شمالی‌اش دارد. الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان به مناسبت سالگرد آزادسازی مناطق اشغال شده قره باغ با حبرگزاری آناتولوی ترکیه مصاحبه‌ای کرده که نشان از وجود اختلافات جدی میان ایران و آذربایجان دارد.

علی اف در این مصاحبه از بروز اتفاقاتی خبر داده که «در دوران ۳۰ ساله استقلال آذربایجان» بی‌سابقه بوده است. علی اف به برگزاری رزمایش سپاه در منطقه ارس اعتراض کرده و گفته چرا در دوره اشغال چنین رزمایشی برگزار نشده بود؟ چرا ایران زمانی که ارمنی‌ها در منطقه جبرئیل؛ زنگیلان و فضولی بودند اقدام به برگزاری رزمایش نکرده بود؟ او اقدام ایران را واکنشی احساسی به یک اقدام قانونی از سوی آذربایجان خوانده است.

سوال اینجاست که ریشه این درگیری‌ها چیست؟ برای پاسخ به این سوال باید به چند اتفاق که به نقطه عطف درگیری علنی آذربایجان با ایران تبدیل شده‌اند اشاره کرد؛ مانور نظامی مشترک آذربایجان، پاکستان و ترکیه؛ مانور نظامی ایران در منطقه ارس و مساله کامیون‌های ایرانی.

ماجرای ورود کامیون‌های ایرانی به منطقه قره باغ چیست؟

تنش میان باکو و تهران در هفته‌های اخیر با اقدام پلیس آذربایجان به اعمال عوارض جاده‌ای برای کامیون‌های سوخت و کالای ایرانی به سمت ارمنستان آغاز شد. ماجرا این است که بخش اعظم جاده ایران به سمت ارمنستان بعد از آزادسازی مناطق اشغالی قره‌باغ، تحت حاکمیت ارضی آذربایجان در آمده است. با این وجود علی الظاهر کامیون‌های ایرانی بدون توجه به درخواست‌های مکرر آذربایجان، بارنامه هایشان را به مقصد ارمنستان تنظیم می‌کردند. آذربایجان به این اقدام ایران واکنش نشان داده و برای کامیون‌های ایرانی عبوری از این مسیر عوارض ۱۵۰ دلاری در نظر گرفته است.

تصاویر رسیده به دست رویداد‌۲۴ نشان می‌دهد بارنامه این کامیون‌ها منطقه تحت حاکمیت ارضی آذربایجان را تحت عنوان ارمنستان ثبت کرده‌اند.

تنش‌ها میان ایران و جمهوری آذربایجان زمانی بالا گرفته که در هفته‌های اخیر دو نفر از کامیون دار‌های ایرانی به همین اتهام بازداشت شدند.

الهام علی اف در مصاحبه با آناتولی ریشه تنش‌ها را به طور تلویحی برخورد جمهوری آذربایجان با کامیون دار‌های ایرانی خوانده و گفته این اولین بار نیست کامیون‌های ایران به طور غیرقانونی به منطقه قره باغ می‌روند و این اتفاق در دوره اشغال نیز بار‌ها رخ داده بود. رئیس جمهور آذربایجان گفته ما از مجاری مختلف نارضایتی خود را به طرف ایرانی ابراز کردیم، اما این روند ادامه دارد.

او گفته زمانی که مساله را از طریق سفیر آدربایجان در ایران به گوش مقامات کشور رسانده‌اند، کامیون‌های ایرانی اقدام به جعل پلاک کرده و سعی کردند پلاک‌های ارمستان را روی کامیون‌های ایرانی بچسبانند. علی اف با لحنی تمسخر آمیز در این مصاحبه عنوان کرده که کامیون‌های ایرانی «خواستند ما را فریب دهند و اینقدر با عجله اینکار را انجام دادند که نوشته‌های فارسی روی تانکر بالای خودرو باقی مانده بود.»

او به تلاش دیپلماتیک دولت آذربایجان برای حل مساله اشاره کرده و گفته پس از یک ماه ما به طور رسمی یک یادداشت دیپلماتیک به تهران ارسال و سفیر این کشور را به وزارت امور خارجه احضار کردیم. اعتراض آذربایجان را اعلام و خواستار توقف این روند شدیم. با این حال بین ۱۱ آگوست تا ۱۱ سپتامبر تقریبا ۶۰ کامیون ایرانی به طور غیرقانونی به سمت قره‌باغ حرکت کردند.

ماجرای رزمایش ایران در مرزهای آذربایجان چیست؟

ظاهرا رزمایشی در منطقه ارس برگزار شده که فقط حواشی آن منتشر شده است. اخبار ضد و نقیضی درباره یک رزمایش در منطقه ارس در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شده که نشان می‌دهد برخی شهروندان از انتقال ادوات نظامی سپاه به نزدیکی رود ارس خبر دادند.

در ابتدا وب سایت آذربایجانی حقین به نقل از سفیر ایران در باکو مصاحبه‌ای منتشر کرد که نوع خبر‌های منتشر شده درباره رزمایش را «به شکلی اشتباه» خوانده بود. بعد از این مصاحبه، حسن عاملی امام جمعه اردبیل در خطبه‌های نماز جمعه این شهر رزمایش ارس را پاسخی به حضور اسرائیل در جمهوری آذربایجان خواند.

دولت ایران ارتباط میان رزمایش سپاه و تهدید علیه آذربایجان را به کل رد می‌کند. عباس موسوی سفیر ایران در باکو گفته روابط ایران و جمهوری آذربایجان «ابدی و برپایه ارزش‌های مشترک بیشمار و برادری تهران و باکو» است.

سعید خطیب زاده روز سه شنبه به خبر‌های پیرامون این رزمایش واکنش نشان داده و تاکید کرده جمهوری اسلامی ایران همواره مخالفت خود با هرگونه اشغال سرزمینی را اعلام داشته و بر لزوم احترام به تمامیت ارضی کشور‌ها و مرز‌های شناخته شده بین المللی تاکید کرده است. با این وجود خطیب زاده هم اشاره‌ای به حضور اسرائیل در آذربایجان کرده و گفته ایران این حضور را تحمل نمی‌کند.

به رغم ارتباطی که جمهوری اسلامی ایران میان رزمایش سپاه و حضور اسرائیل در آذربایجان برقرار کرده، علی اف مدعی است که رزمایش ایران در منطقه ارس واکنشی احساسی به اقدام علیه کامیون دار‌های ایرانی بوده است.

بخشی از صحبت‌های علی اف در مصاحبه با آناتولی خبر از یک پشت پرده مهمتر در ماجرای کامیون‌های ایرانی به سمت منطقه قره باغ می‌دهد. رئیس جمهور آذربایجان به جمعیت ۲۵ هزار نفری منطقه قره باغ اشاره کرده و پرسیده «آیا این بازار آنقدر مهم است که شما آشکارا به کشوری که دوست و برادر می‌بینید بی احترامی کنید؟»

این بخش از اظهار نظر علی اف نشان می‌دهد مساله کامیون‌های ایرانی به مقصد قره باغ تنها یک مساله تجاری نیست و دست کم جمهوری آذربایجان نگرانی‌های امنیتی دارد.

به گزارش رویداد‌۲۴ این نگرانی امنیتی هم سابقه در همکاری‌های ایران و ارمنستان در جریان جنگ قره باغ دارد. هر چند ایران به طور رسمی در جریان مناقضه قره باغ در چهار دهه گذشته جانب آدربایجان را نگه داشته، اما در جریان درگیری‌های سال گذشته کامیون‌هایی از مبدا روسیه به مقصد ارمنستان از خاک ایران ترانزیت شدند. عبور این کامیون‌ها خشم جمهوری آذربایجان را به دنبال داشت و ایران مجبور شد علی رغم ناراضایتی روسیه همه کامیون‌های عبوری این کشور به سمت ارمنستان را متوقف کند. آذربایجان مدعی بود که بار این کامیون‌ها کمک‌های تسلیحانی روسیه به ارمنستان بوده است. کمک‌هایی که شاید در صورت رسیدن به ارمنستان نتیجه مناقشه را تغییر می‌داد.

ماجرای رزمایش مشترک جمهوری آذربایجان، ترکیه و پاکستان

ماجرای تهدید ترکیه علیه ایران با میانجی گری جمهوری آذربایجان، به خواندن ترانه «آراز آراز» در جشن پیروزی جمهوری آذربایجان و آزاد سازی مناطق مورد مناقشه با ارمنستان برمی‌گردد. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه سال گذشته در جشن پیروزی باکو با خواندن ترانه‌ای تمامیت ارضی ایران در استان‌های آذری شمال کشور را زیر سوال برد.

در هفته‌های اخیر ترکیه، آذربایجان و پاکستان رزمایشی در باکو برگزار کردند که جای خالی ایران در این رزمایش مورد سوال بسیاری از کارشناسان منطقه بود. رئیس حزب دموکراتیک آذربایجان در مصاحبه‌ای رزمایش اخیر را تهدیدی علیه ایران خواند و گفت: به محض اقدام ایران علیه ما، نیرو‌های پاکستانی به احتمال زیاد در تهران خواهند بود. ایران باید از چنین اقداماتی خودداری کند.

رزمایش ایران بعد از رزمایش مشترک سه کشور ترکیه آذربایجان و پاکستان انجام شد و می‌تواند پاسخی به آن رزمایش به شمار برود اما پاک آیین سفیر اسبق کشورمان در باکو چنین رابطه را رد کرده است.

او در گفتگو با رویداد‌۲۴ می‌گوید: هر سه کشوری که در آذربایجان رزمایش برگزار کرده‌اند، دوست ما هستند و این رزمایش تهدیدی علیه ایران نبوده بلکه هر سه کشور با ارمنستان رابطه ندارند اگر کسی بخواهد تلقی تهدید داشته باشد آن ارمنستان است.

پاک آیین تاکید کرده این رزمایش علیه ما نبوده است. اساسا ما نباید انتظار داشته باشیم از ایران برای حضور در چنین رزمایشی دعوت به عمل بیاورند. به نظر من اگر از ما هم تقاضا هم می‌شد ما رد می‌کردیم، چون با ارمنستان رابطه دوستانه داریم.

موضع ایران در قبال تحولات منطقه قفقاز

موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال مناطق مورد مناقشه آدربایجان و ارمنستان همواره روشن بوده است. ایران به صراحت از حق حاکمیت سرزمینی آذربایجان بر مناطق مورد مناقشه حمایت می‌کند.

پاک آیین سفیر سابق ایران در آذربایجان درباره موضع ایران در قبال آذربایجان به رویداد‌۲۴ گفته در جنگ اول قره باغ آنطور که مقامات نظامی می‌گویند، ایران به لحاظ تسلیحاتی و نظامی به آذربایجان کمک کرده، آوارگان آذربایجان را سکنی داده و هرچه از دستش بر می‌آمده برای حمایت از این کشور انجام داده است به گونه‌ای که حیدر علی اف پدر رئیس جمهور کنونی آذربایجان در خاطراتش به این حمایت‌ها اشاره کرده است.

او می‌گوید: در جنگ دوم هم ما مواضع قاطعی داشتیم و علی رغم اینکه با ارمنستان رابطه رسمی داشتیم، اما در حمایت از تمامیت ارضی آذربایجان جدیت به خرج دادیم به طوری که رهبری هم تصریح کرد که مناطق اشغالی باید آزاد شود. این موضع همیشگی ما بوده است.

پاک آیین مساله اخیر به وجود آمده برای کامیون داران ایرانی را تشریخ کرده و گفته: رانندگان ایرانی که به طور سنتی ار مرز نوردوز به ایروان می‌رفتند و از تغییرات بعد از آزادسازی مناطق و توافقات مسکو بی اطلاع بودند. ۲۱ کیلومتر از این مسیر در حوزه آذربایجان است، اما کامیون دار‌ها بدون اطلاع از این مباحث سیاسی به قره باغ رفته بودند و دو تن از آن‌ها هم دستگر شدند.

به گزارش رویداد‌۲۴ او گفت: انتظار می‌رفت این دو نفر آزاد شود و موضوع پیچیده نشود. اما برخلاف نظر برخی مقامات آذربایجان که می‌گویند ایران نسبت به تمامیت ارضی این کشور حساسیت ندارد، ما همواره از حاکمیت ارضی آذربایحان حمایت می‌کینم و به همین دلیل هم به اتحادیه کامیون اعلام کردیم تا اطلاع ثانوی از این منطقه که تحت حاکمیت آذربایجان است برای رفتن به ارمنستان عبور نکنند و اگر هم می‌روند باید عوارض بدهند و به مقصد قره باغ هم باری را ارسال نکنند. با وجود سابقه روابط دوستانه میان ایران و آذربایجان به نظر می‌ر‌سد مسئله به وجود آمده اخیر جدی است.

جانشین فرمانده سپاه ایران، علی فدوی در واکنش به اظهارات علی اف گفته: آدم عاقل و بزرگ که نباید به یاوه پاسخ بدهد. آدم بزرگ وقتی یک بچه فحشی به او می‌دهد فقط باید دست سر او بکشد. - رویداد 24