هم‌نوا_ دکتر علی جوانبخت

امام علی ‌علیه السلام در «فرد الحکم» نادیده گرفتن چهار وجه از مسائل را باعث اضمحلال حکومتها برشمرده است که دو وجه از آن جنبه عینی و دو وجه دیگر آن جنبه روانی دارد.

امام علی می فرمایند: «یستدل علی ادبار الدول باربع ۱.تضییع الاصول ۲.التمسک بالفروع۳.تقدیم الاراذل۴ و تاخیر الافاضل .» با دقت در متن روایت مشخص می شود که امیر بیان، علی علیه السلام؛ به چهار عامل دو وجهی اشاره نموده که دو وجه آن عینی و مادی است. یکی از بنیادی ترین عوامل عینی براندازی حکومتها ،در این روایت اشاره به عدم توجه به زیربنا و بنیانهای اساسی مسائل، اشاره گردیده است. البته زیربنا و روبنای عوامل نسبت به هر جامعه بر اساس شرایط اقتصادی و اجتماعی و سیاسی متفاوت می باشد. عوامل زیر بنایی هر جامعه متاثر از بنیانهای اقتصادی و فکری است.اما برخورد ریشه ای با مشکلات امری است که در هر زمان و مکان قابل اعمال می باشد. برخورد ریشه ای با مشکلات امری تحقیقی و تخصص محور است که عدم توجه زیر بنایی و ریشه ای با مسایل و مشکلات اولین وجه و عامل فروپاشی حکومتها در نظر گرفته شده است.بنابراین در این روایت علاوه بر حل مشکلات و مسائل باید نسبت به انها،به طور اساسی اقدام نمود و علل اصلی را بجای علل فرعی مدنظر قرار داد. دومین منظر و وجهی که عدم توجه به آن، باعث متراکم شدن مشکلات و موانع و در نهایت سبب فروپاشی حکومتها ذکر گردیده، مشغول شدن و مشغول کردن مردم به حواشی و عوامل روبنایی مسائل می باشد. چرا که به جای توجه به ریشه اگر شاخه ها و مسائل فرعی مورد توجه قرار گیرد ، در آن صورت به جای حل مسایل، فرار از مسائل مورد عمل قرار گرفته و ناتوانی حاکمیت ها کاملا قابل مشاهده بوده و روند فروپاشی آغاز گردیده و پوسیدگی روز افزون در نهایت سبب شکستگی خواهد شد.

علاوه بر مسائل عینی در این روایت به مسائل مدیریتی و روانی نیز تاکید گردیده است. علی علیه السلام در بخش آخر روایت به اهمیت مدیریت و مدیران در جامعه تاکید می فرمائید. ایشان بیان می کنند در وجه مدیریتی چنانچه ناآگاهان و بی ریشه زمام امور را به دست بگیرند و این کار به صورت روند معمول درآمده باشد در آن صورت می توان اضمحلال درونی حکومتها را فهمید. بنابراین در آخرین بخش،امیرالمؤمنین به وجه چهارم اشاره میکنند که در صورتی که روند حذف آگاهان و متخصصان امر به صورت روزافزون و سیستماتیک صورت بگیرد؛ خود سیستم سیاسی دچار بحران خواهد شد و نهایتا به ورشکستگی خواهد انجامید.

 نکته جالب این است که به حق ایشان را امیر بیان خطاب می نمایند چرا که ضمن اعلام دردها،درمان آنها نیز در یک جمله قصار کاملا بیان شده است و با توجه به اینکه امر حکومت از ابتدای امر در بین مسلمانان و حاکمان اسلامی امر خطیر و مهمی تلقی می شده است.بنابراین از ابتدا آسیب شناسی آن نیز مورد توجه بوده است.