به گزارش همنوا به نقل از فارس حمام‌ها از گذشته‌های دور، یکی از ارکان توسعه و ترقی شهرها بوده‌اند و علاوه بر جنبه بهداشتی، کارکرد اجتماعی نیز داشته‌اند. تبریز که روزگاری، گوشه‌گوشه‌اش، بستر آثار و ابنیه تاریخی بود، هر یک از محلاتش، دست‌کم یک حمام بزرگ و باشکوه داشت. بهار، حاج‌علی‌بابا، سرهنگ، شالچی‌لار، نظافت، شاهزاده، نخست، مهدی‌خان، میرزامهدی و سید‌گلابی، حمام‌هایی بودند که در دو دهه گذشته، یا خیلی بی‌سر و صدا تخریب شده‌اند و  یا در برزخ تخریب و احیا رها شده‌اند. البته از میان این حمام‌ها، یکی دو حمام، نظیر حکم‌آباد، هنوز گرم است و شوخ از جان مردم کوی‌وبازار می‌کَنَد.

«حمام نوبر» با توجه به استقرار در هسته اجتماعی و تاریخی مرکز شهر، مهم‌ترین حمام تاریخی تبریز است. این اثر قاجاری، سال 1378 با شماره 2512 در فهرست آثار ملی ثبت شده‌است. گنج‌نامه معماری اسلامی ایران، نوبر را یکی از 23 حمام ارزشمند تاریخی برشمرده و «بالاکاظم از اهالی قره‌آغاج» را معمار آن معرفی کرده‌است. این حمام، در نقشه سال ۱۲۹۷ دارالسلطنه تبریز،  با نام «حمام وزیر» ثبت شده‌‌است.

گنج‌نامه معماری، در ادامه با اشاره به تیشه‌های سختی که در گذشته به پیکره پیر نوبر خورده‌، آورده‌است: گنبدهای سربینه و گرم‌خانه و نیز ستون حمام، در سال 76، به قصد تخریبِ کامل، حمام، ویران شده‌است. پس از آن، سازمان میراث فرهنگی بنا را مرمت و بازسازی کرد.

به هر حال، با وجود تمام این مصیبت‌ها، بخت با نوبر یار بوده که در میان بکوب‌وبسازهای دهه هفتاد، هنوز سر پا مانده‌است. آن‌گونه که محمد مولی‌زاده، مرمّتگر این اثر به فارس می‌گوید: اگر نبود پیگیری‌ها و حمایت‌های شخص مهندس تقی‌زاده، مدیرکل وقت میراث فرهنگی، امروز، خیلی وقت بود که یک مجتمع تجاری پرزرق‌وبرق جای حمام را گرفته‌بود و نوبر فراموش شده بود.

وی همچنین از دشواری‌های احیای نوبر خاطره‌ها دارد و نقل می کند که فضاهای مختلف حمام از قبیل سربینه، گرم‌خانه، هشتی، ستون‌ها و پلکان‌ها، با چه مشقتی از روی تصاویر و الگوهای قدیمی، بازسازی و مرمت شده‌است.

پلمب سفره‌‌خانه، با شکایت میراث

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان، در گفتگو با فارس در تبریز، با یادآوری مسیر قانونی تملک، احیا و واگذاری این اثر تاریخی می‌گوید: حمام نوبر بر اساس تفاهم‌نامه‌ای که سال 1388 بین شهرداری تبریز و اداره‌کل میراث فرهنگی منعقد شد، به مالکیت میراث فرهنگی رسید و شهرداری نیز سرقفلی را عهده‌دار شد.

مرتضی آبدار با بیان اینکه در سال 88 برای حالت مخروبه بنا، 20 میلیون تومان قیمت گذاشته شده‌بود، اضافه می‌کند: پس از احیای بنا توسط اداره‌کل میراث فرهنگی که هزینه قابل‌توجهی نیز همراه داشت، صندوق حفظ و احیای بناهای تاریخی کشور، اثر را برای استفاده یک واحد رستوران سنتی که در آذربایجان بی‌نظیر باشد، واگذار کرد.

وی با اشاره به این‌که حمام نوبر، پس از احیا، حدود هشت سال سفره‌خانه و چایخانه سنتی بود، خاطرنشان می‌کند: بعدها، بهره‌بردار دچار مسایل حقوقی با شهرداری و میراث فرهنگی شد. این مشکلات موجب شد، با شکایت حقوقی میراث فرهنگی، بنا تخلیه و توسط اداره‌کل میراث فرهنگی، پلمب شود. البته شهرداری نیز در این خصوص، ادعاهایی دارد و موضوع در مدار دعوی قانونی است.

شاید نوبر به «کاربری حمام» برگردد

وی متذکر می‌شود: در روزهای اخیر، در جلسه‌ای که با  آقای دکتر رحمتی، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری آذربایجان شرقی داشتیم، قرار بر این شد، با حل آن مبلغ 20 میلیون تومان، کاربری مطلوب حمام نوبر ادامه داشته باشد.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان، البته متذکر می‌شود که مبلغ 20 میلیون تومان، مربوط به سال 88 بوده و طبیعتاً این مبلغ باید با احتساب مابه‌التفاوت قیمت، کارشناسی شود.

آبدار همچنین در مورد کاربری آینده حمام می‌گوید: کاربری، بنا قطعاً گردشگری خواهد بود و حتی ممکن است حمام، احیا شود. فعلاً صندوق حفظ و احیا تاکید دارد که مشکل حقوقی حل شود تا در مورد نحوه کاربری اثر، ورود کند.

تعطیلی اثر تاریخی، نگران‌کننده است

انتظارات و مطالبات از میراث فرهنگی در کشور ما هیچ تناسبی با مضیقه‌های مالی این سازمان ندارد. به این اضافه کنید، اختلافات حقوقی فرساینده‌ای را که این سازمان در هر شهر، با نهادهای مرتبط دارد. بر این اساس،  مسیر طولانی را که مدیرکل میراث فرهنگی استان، برای احیا و رونق دوباره حمام نوبر اشاره کرد، برای ما و شما قابل‌درک است. اما خشت و سنگ، درکی از بروکراسی اداری و نبود اعتبار مالی ندارند.

مولی‌زاده، از مرمتگران اثر، با اشاره به خطرات و آسیب‌هایی محتمل هر اثر تاریخی، می‌گوید: حمام نوبر از مهم‌ترین فعالیت‌های مرمتی‌ من در 20 سال گذشته بوده و از این رو، طبیعی است که تعطیلی این بنا هم ناراحتم می‌کند و هم نگران.

وی تصریح می‌کند: اثری که بیش از 150 سال دارد، مثل پیرمردی است که باید مرتباً تیمار شود. وقتی، بنا فعال است، طبیعی است که حساسیت عموم و نظارت‌های فنی نیز بر آن، بیشتر دارد، اما وقتی تعطیل است، مشکلات بنا، پنهان باقی می‌ماند و آسیب‌پذیری اثر بیشتر است. به خصوص اینکه هم‌اکنون در فصل بارش قرار داریم و ممکن است، بدون اینکه کسی متوجه شود، برف و باران، به گنبد و سقف بنا آسیب بزند.

حمام نوبر، چشم‌انتظار بروکراسی اداری

تبریز2018 تا چند روز دیگر به تاریخ می‌پیوندد. در تمام طول این سال، حمام وکیل شیراز، حمام گنجعلی‌خان کرمان و حمام علیقلی‌آقای اصفهان، پررونق بود. اما معماری خیره‌کننده حمام نوبر،  درست در مرکز شهر، سرد و ساکن، چشم‌انتظار پیچ‌وخم بروکراسی‌های اداری ماند.