همنوا | فرشید باغشمال

به گزارش همنوا، پلیس دیروز از کشف یک قطعه شبه‌طلا در مراغه خبر داده و گفته، در عملیاتی مشترک و با دستور مقام قضایی، یک «مجسمه شبه‌طلا» به وزن ۶۰۰ گرم کشف و چهار نفر از عوامل فروش این مجسمه تاریخی دستگیر و به مراجع قضایی معرفی شدند.

چشم طمع سوداگران به تپه‌ها و گورستان‌های باستانی آذربایجان

پلیس معمولاً در انتشار هر خبری، از جمله اخبار مربوط به قاچاق و فروش میراث تاریخی، محتاط عمل می‌کند و وارد جزئیات نمی‌شود. بنابراین آثار کشف‌شده تاریخی، معلوم نیست دقیقاً چگونه اصالت‌سنجی می‌شوند؟ این نکته نیز معلوم نیست که کشفیات پلیس در حوزه میراث فرهنگی، چه کسر از آثاری است که سوداگران آثار تاریخی می‌توانند (چه به صورت جعل یا به در قالب حفاری‌های واقعی) می‌توانند عرضه کنند.

آذربایجان و تبریز، با توجه به پیشینه باستانی خود، از مناطق بسیار مستعد در کاوش‌های باستانی است. تپه‌ها و گورستان‌های باستانی آذربایجان، هر سوداگری را به طمع می‌اندازد. حفارهای غیرمجاز خوب می‌دانند که لایه‌های باستانی تبریز در طول تاریخ، روی هم انباشه شده‌اند‌ و با چند متر کَند و کاو می‌توانند به آثار تاریخی دست پیدا کنند. رسیدن به این آثار، به خصوص در بافت تاریخی تبریز که درست روی دارالحکومه صفوی و ایلخانی است، کار چندان سختی نیست. چه بسا اگر این افراد، جد و جهد بیشتری داشته باشند، می‌توانند در بافت تاریخی تبریز، به تاریخ دوره آهن نیز دست پیدا کنند.

 تجربه نشان داده این افراد، دیگر طبق روال سنتی و منسوخ، کار نمی‌کنند و حسابی کاربلد شده‌اند. بسیاری از آن‌ها، از اطلاعات تاریخی و مهارت‌‌های باستان‌شناسی برخوردارند. تجهیزات دقیق و دیجیتال نیز دارند که قاچاقی از آن طرف مرزها وارد می‌کنند.

حفر چاه به عمق 16 متر در آخماقیه

پلیس همه ساله، از کشف این حفاری‌ها و دستگیری عاملان‌ آن‌ها خبر می‌دهد. اردیبهشت 1403 بود که فرمانده یگان حفاظت میراث آذربایجان‌شرقی از کشف محل حفاری غیرمجاز در منزل شخصی واقع در شهرک شهید چمران (آخماقیه) تبریز خبر داد. حفار غیرمجاز، چاهی به عمق 16 متر و دهانه 10 متر حفار کرده بود.

حفار بدشانس گازران، از ایستگاه مترو سر درآورد

دو سال پیش نیز حفار متخلف در محله گازران تبریز، به خیال کشف آثار تاریخی، دست به حفاری زد، اما از بخت بد، سر از ایستگاه خط 2 مترو درآورد!

مراغه | کشف مجسمه‌های سفالی و فلزی، کتیبه گچی منقش و ۱۷۶۰ سکه فلزی

تجربه نشان داده سوداگران میراث فرهنگی، بسیار آبدیده و حرفه‌ای شده‌اند. گاه برای جعل یک قطعه مجسمه، چند سال وقت می‌گذارند. قطعه فلز یا سفال و کاشی را با وسواس عجیب، ماه‌ها تحت تاثیر فرآیندهای طبیعی و شیمیایی و محیطی قرار می‌دهند. طوری اثر باستانی جعل می‌کنند که تشخیص آن، حتی گاه برای باستان‌شناسان خبره نیز، سخت و دشوار است.

اردیبهشت همین سال بود که فرمانده یگان حفاظت میراث‌فرهنگی آذربایجان‌شرقی از کشف و ضبط اشیای تاریخی به‌همراه ۱۷۶۰ عدد سکه تاریخی در منزلی شخصی واقع در روستای گل‌تپه شهرستان مراغه خبر داد و گفت: در جریان بازرسی عوامل فرماندهی انتظامی از منزلی شخصی در روستای گل‌تپه از توابع شهرستان مراغه، اشیای تاریخی به‌همراه سکه‌های تاریخی کشف شدند.

سرهنگ زینالی ادامه داد: پس از کشف اشیای تاریخی عوامل یگان حفاظت شهرستان بلافاصله در محل حاضر شده و طی تفحص، یک عدد مجسمه سفالی، مجسمه فلزی تاریخی، کتیبه گچی نقوش‌دار و ۱۷۶۰ عدد سکه فلزی تاریخی، کشف و برای سیر مراحل قانونی به مراجع قضایی جمع‌آوری شد.

پلیس اشاره‌ای به اصالت آثار کشف‌شده نکرد اما از آن‌جا که مراغه از شهرهای تاریخی با قدمت و تمدن بالاست، احتمال این‌که آثار کشف‌شده، واقعی باشند، کم نیست. اما این‌که سرنوشت این آثار چه شد، معلوم نیست! اگر آثار، اصالت دارند، پس کجا هستند، این هم معلوم نیست!

مراغه، به رغم پیشینه باستانی و تمدنی، از فقر منابع مالی برای اجرای برنامه‌های میراث فرهنگی و کاوش‌های باستان‌شناسی رنج می‌برد. همین امر باعث شده، بسیاری از قطعات تاریخی حومه این شهر، به حال خود رها شود و حفارهای طمع‌کار را به فکر دست‌اندازی به میراث فرهنگی بیندازد. مراغه از این حیث، بهشت سوداگران میراث است!

مراغه | کشف ۲۳ قطعه ظروف و زیوارآلات تاریخی

سال پیش، پلیس مراغه از دستگیری اعضای باند خرید و فروش ظروف و اشیای عتیقه با ۲۳ قطعه اشیای تاریخی اصل و تقلبی از قبیل ظروف و زیوارآلات تاریخی به ارزش ۱۰۰ میلیارد ریال در مراغه خبر داد و افزود: در این رابطه ۴ نفر دستگیر و به همراه پرونده تحویل مرجع قضائی قرار گرفت.

سال پیش، اعضای باند چهار نفره‌ای در مراغه دستگیر شدند که ظروف و اشیای عتیقه را خرید و فروش می‌کردند. پلیس ۲۳ قطعه ظروف و زیوارآلات تاریخی اصل و تقلبی را از این باند کشف کرد و ارزش ریالی آن‌ها را 10 میلیارد تومان تخمین زد.

مراغه |  کف مجسمه 600 گرمی شبه‌طلا

در آخرین نمونه از اقلام کشف‌شده از مراغه، پلیس روز گذشته از کشف یک مجسمه شبه‌طلا به وزن ۶۰۰ گرم خبر داده و گفته، چهار نفر از عوامل فروش این مجسمه تاریخی دستگیر و به مراجع قضایی معرفی شدند.

هشترود | کشف مجسمه سومری_هخامنشی

سوداگری در عرصه میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی، چه در قالب جعل اثر باستانی، چه به صورت حفاری و فروش آثار تاریخی واقعی، محدود به تبریز و مراغه نیست. بهمن سال گذشته بود که پلیس چاراویماق، یک قطعه مجسمه با مشخصات سومری_هخامنشی را از کیف یک زن کشف کرد.

پلیس میراث فرهنگی در خصوص مشخصات اثر تاریخی کشف‌شده،  خاطرنشان کرد که این اثر، مجسمه سفالی شکسته تاریخی به ارتفاع ۵۴ سانتی‌متر است و برای انجام تحقیقات بیشتر و سیر مراحل قانونی به مراجع قضایی معرفی شده‌است.

با گذشته یک سال،  از کشف این قطعه تاریخی که بسیار نیز نفیس و ارزنده به نظر می‌رسد، نه میراث فرهنگی در خصوص اصالت‌سنجی اثر اظهار نظر کرد و نه پلیس در خصوص روند دستگیری فرد متواری، گزارش داد.

همان موقع، دکتر مهدی‌کاظم‌پور، باستان‌شناسی که در سال‌های اخیر، کاوش‌های مهمی را در محدوده چاراویماق انجام داده، در خصوص قطعه کشف‌شده، به خبرنگار همنوا گفت: این مجسمه، جهت انجام کارشناسی از طرف میراث استان به بنده ارسال شده بود و بنده قبلا این مجسمه را دیده‌ام.

وی اضافه کرد: این قطعه، در واقع یک مجسمه گچی با روکش سیاه‌‌رنگ است که سعی شده از مجسمه‌های هخامنشی کپی‌برداری شود.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز با اشاره به نقوش به کار رفته در این اثر، تصریح کرد: در حقیقت، این مجسمه، ویژگی مجسمه های سومری و هخامنشی را یک‌جا در خود دارد، به طوری‌که خط میخی موجود در بخش‌های مختلف این مجسمه هم با فرم مجسمه همخوانی ندارد.

وی در عین حال، تقلبی‌بودن اثر را ممکن می‌داند و گفت: نکته مهم این است که با توجه به شرایط مجسمه و همچنین بررسی عکس، می توان آن‌را تقلبی در نظر گرفت، ولی این یک اظهار نظر نسبی است و بدون بررسی و لمس اثر نمی‌توان نظر قطعی کارشناسی در خصوص ان ارائه داد.

کسی از سرنوشت مکشوفات میراث فرهنگی خبر ندارد

پلیس میراث فرهنگی، در جبهه مقابله با حفاری‌های غیرمجاز، توقیف و دستگیری عاملان فروش آثار تاریخی و همچنین در دستگیری جاعلان آثار باستانی، اقدامات ارزنده‌ای دارد، اما سرنوشت آثار کشف‌شده عموماً پوشیده و پنهان است. شماری از این آثار به تصریح اطلاع‌رسانی خود پلیس، واقعی و حتی کم‌نظیر و ارزشمند هستند، اما این آثار، در ادامه چه سرنوشتی دارند، موضوعی است که نه میراث‌فرهنگی در مورد آن شفاف‌سازی می‌کند، نه پلیس.