به گزارش همنوا، معضل «فرار مغزها» در ایران به خصوص در چند دهه اخیر، همیشه پررنگ بوده است. بنابر آمار مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۹، ۶۰ هزار نفر از ایرانیانی که در این سال مهاجرت کرده‌اند در زمره مهاجران نخبه دسته‌بندی می‌شوند. این افراد غالباً دارای مقام‌هایی در المپیاد‌های علمی بوده یا جزء نفرات برتر کنکور یا دانشگاه‌ها هستند.

دولت‌های جمهوری اسلامی ایران و به طور خاص، دولت هاشمی رفسنجانی تلاش داشت تا جلوی این رویه را بگیرد و حتی افراد نخبه سرشناس مهاجرت کرده را به کشور برگرداند، اما این اتفاق هرگز به وقوع نپیوست و همچنان شاهد مهاجرت بسیاری از نخبگان از کشور هستیم.

صندوق بین‌المللی پول در گزارش سال ۲۰۰۹ خود اعلام کرده بود، ایران به لحاظ مهاجرت نخبگان، در میان ۹۱ کشور در حال توسعه یا توسعه نیافته جهان، مقام نخست را داراست. این صندوق، بیکاری، سطح پایین درآمد استادان و نخبگان، نارسایی‌های مالی و اداری، کمبود امکانات تخصصی - علمی و بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی را از جمله دلایل مهاجرت ایرانیان ذکر کرده است.

احمد نادری، عضو هیات رییسه مجلس یازدهم در این خصوص به جامعه ۲۴ گفت: در اینکه ایران باید از ظرفیت نخبگانی کشور استفاده کند و در این مسیر، تبعیض و تنگ‌نظری نباشد، جای هیچ شکی نیست.

وی افزود: کشور‌های پیشرفته، دهه‌هاست در مسیر تولید علم به ثروت قرار گرفتند و از این‌رو، شرکت‌های دانش بنیان را پای کار آوردند. رهبر انقلاب هم چندین بار این دغدغه را مطرح کردند و اساساً شعار سال ۱۴۰۱ هم به همین خاطر، نام‌گذاری شد.

نماینده تهران تصریح کرد: استفاده از ظرفیت نخبگانی کشور و شرکت‌های دانش بنیان باید سیاست کلی نظام باشد که خوشبختانه با تاکیداتی که صورت گرفته در حال صورت پذیرفتن است. مجلس یازدهم پیش از اینکه شعار سال ۱۴۰۱ مطرح شود، قانون جهش تولید دانش بنیان را به تصویب رساند و این نشان از دغدغه ما هم داشت، اما باید بررسی کرد و دید چرا در این مسیر، کار کُند پیش رفته که سال‌هاست شاهد خروج خیلی از دانشمندان از کشور هستیم.

عضو کمیسیون آموزش مجلس اظهار داشت: به باور من، مهمترین دلیلی که ما را به این نقطه رسانده، تکیه بر اقتصاد رانتیِ نفتی است که این موضوع، صرفاً به حیات جمهوری اسلامی برنمی‌گردد و از سال ۱۹۰۸ میلادی که نفت ایران توسط انگلیسی‌ها در مسجد سلیمان کشف شد، بوده است. این اتفاق، فرهنگ بدی را ایجاد کرد، چون اتکا به منابع کاری داخل، کمرنگ شد.

نادری یادآور شد: ایران، از اقتصاد رانتی که از سال ۱۹۰۸ تا ۲۰۲۲ شکل گرفته، فاصله گرفته است، اما همچنان شاهد این فرهنگ که می‌گوید «کارمند دولت باشیم تا آب باریکه‌ای باشد، چون وابستگی به دولت که رانت دارد، خوب است» هستیم. کشور‌هایی که از دولت رانتی عبور کردند و یا کشور‌هایی که مسیر صنعتی شدن را در پیش گرفتند، خود را گرفتار موضوع یاد شده نکردند.

وی در ادامه بیان کرد: باید در نسل‌های آینده این باور را ایجاد کرد که اتکا به دولت و رانت را باید قطع کرد. باید این فرهنگ نهادینه شود که تولید علم در سیستم آموزشی و دانشگاهی و به کمک شرکت‌های دانش بنیان رقم بخورد. اگر این فرهنگ با اراده‌های جدی و خالص توام شود، به مرور موفقیت به بار خواهد آمد.

عضو هیات رییسه مجلس افزود: زیرساخت‌ها برای جریان‌سازی دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش بنیان باید به وقوع بپیوندد. از این‌رو، قانون جهش تولید دانش بنیان را تصویب کردیم تا قانون‌های مزاحم و دست و پا گیر در این راستا حذف شوند. همچنین برای تحقق هدفی، باید مرتب موضوع را زنده نگه داشت، یعنی باید استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان به عنوان مدعیان تولید علم به ثروت را مرتباً مطرح کرد تا این اتفاق مبارک رویه شود.

این نماینده تهران در پایان خاطرنشان کرد: دور زدن تحریم‌ها با نقشه راهِ به کارگیری نخبگان، شدنی است. مجلس قوانین خوبی در این راستا تصویب کرده است که اگر دولت به آن عمل کند، در یک دهه آینده، اثراتش را خواهیم دید و ایران هم می‌تواند در زمره کشور‌های دانش بنیان جهان قرار گیرد.