همنوا | صبا مالک مهدوی

موزه آذربایجان، موزه مشروطه، موزه سنجش، موزه شهر، موزه قاجار و موزه تاریخ طبیعی، از جمله سرمایه‌های مهم موزه و میراث در تبریز به شمار می‌رود. بخش اعظم این موزه‌ها نیز در دوره مدیریت مهندس تقی‌زاده در میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی در دهه 70 و 80 رقم خورده‌است. با این حال، ایده تعدادی از موزه‌های تبریز و آذربایجان‌شرقی هرگز به نقطه نهایی نرسید:

 موزه تئاتر عروسکی

خانه کلکتچی در کوچه کربلاسی واقع در تربیت، از خانه‌های ارزشمندی است که در دهه 70 تملک، مرمت و احیا شده‌است. با توجه به فضای نُقلی و موقعیت مرکزی این بنا، کارکرد این خانه با پیشنهاد مهندس تقی‌زاده، برای ایجاد «‌خانه‌موزه تئاتر عروسکی» در نظر گرفته شده‌بود. بخشی از خانه نیز برای اجرای نمایش‌های عروسکی پیش‌بینی شده بود. حتی اقلام موزه نیز همان زمان خریداری شده که هم‌اکنون در مخزن موزه آذربایجان است. گفته می‌شود عروسک‌های بسیا ارزشمندی از دوره صفوی تا قاجار در این مجموعه به چشم می‌خورد که شاید در ایران نظیر ندارد. مدیران بعدی میراث، بی‌اعتنا به اهمیت عروسک در مباحث جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و ترتبیت کودک، ایده این موزه را سخیف و سبک قلمداد کرده و آن را رها کردند!

موزه ادیان

تاریخ تبریز از دیرباز، محل مراودات صمیمی ادیان مختلف از ارمنی و آسوری تا مسلمانان شیعه و سنی بوده‌است. طرح «موزه ادیان» به منظور تکریم همین فرهنگ دیرینه، سال‌ها پیش در «خانه دکتر صحتی» (در آخر راسته‌کوچه) پیش‌بینی شده‌بود. «پروفسور صحتی» -فرزند دکتر صحتی که‌ هم‌اکنون از پزشکان نامی آلمان است- پس از صحبت‌های اولیه با مهندس تقی‌زاده، بدون چشم‌داشت مالی، این خانه را در اختیار میراث قرار می‌دهد. همه‌چیز مهیای تاسیس موزه می‌شود و حتی بیشتر اقلام آن نیز آماده می‌شود. اما با خداحافظی مهندس تقی‌زاده از میراث، طرح موزه ادیان راکد می‌ماند. چند سال بعد، یعنی سال 1387، با اعلام تراب محمدی مدیرکل وقت میراث، خانه صحتی با عنوان «موزه محرم» گشایش می‌یابد! اما دیری نمی پاید که سایر وُراثِ خانه مدعی می‌شوند. به این ترتیب موزه، سال 1396 تعطیل می‌شود. عَلَم‌های تاریخی و اشیای آئینی محرم، به مخزن موزه آذربایجان منتقل می‌شود و کارکرد موزه‌ای خانه، منتفی می‌شود.

موزه نجوم

مراغه از دیرباز، به عنوان پایتخت نجوم جهان اسلام شناخته می‌شود. رصدخانه مراغه، در دوره هلاکوخان زیرنظر خواجه نصیرالدین طوسی احداث شده و دانشمند مهمی چون قطب‌الدین شیرازی (کاشف علت اصلی تشکیل رنگین‌کمان) مدت‌ها از این رصدخانه استفاده کرده‌است. با توجه به همین پیشینه، طرح «موزه نجوم» در دوره مدیریت مهندس تقی‌زاده، در برنامه میراث قرار می‌گیرد. حتی میراث فرهنگی، در کنار این موزه، یک «پلانتاریوم» (مجموعه‌ای گنبدی‌شکل برای تماشا و تحقیق در پدیده‌های آسمانی) نیز توسط میراث فرهنگی خریداری می‌شود. با تغییر مهندس تقی‌زاده، آن پلانتاریومِ گران‌قیمت، بیش از دو دهه در محلی رها می‌شود و طرح موزه نجوم نیز فراموش می‌شود.

موزه کودک

در سال‌های میانی دهه هفتاد، خانه قدیمی زیبایی در بناب بود که مالکش قصد تخریبش را داشت. میراث فرهنگی، با اطلاع از روند تخریب خانه، وارد عمل شده و خانه را تملک می‌کند. مهندس تقی‌زاده ایده جالبی برای این خانه مطرح می‌کند. طرح او تاسیس «موزه کودک» است. موزه‌ای که انواع عروسک‌ها، اسباب‌بازی‌‌ها و بازی‌های قدیمی در آن‌جا ارائه شود. بعلاوه همه کارکنانش، از مدیر موزه گرفته تا راهنما، موزه‌دار و امین اموال، همگی کودک باشند! اما این طرح نیز در سال‌ پایانی مدیریت تقی‌زاده، سرنوشت دیگری می‌یابد. از آن‌جا که مدیران بعدی، موزه کودک را ایده چندان فاخر و مهمی نمی‌دانند، خانه چند سالی بلاتکلیف می‌ماند و از سال 90 با اعلام «تراب محمدی» مدیر وقت میراث، به عنوان «موزه تاریخ صفوی» گشایش می‌یابد؛ بدون توجه به این نکته که یک خانه کوچک در بناب، چه نسبتی با وسعت و اهمیت تاریخ دوره صفوی می‌تواند داشته باشد!

موزه نگارگری و موزه نقاشی

تبریز با دو مکتب نگارگری در تاریخ هنر شناخته می‌شود. «مکتب اول تبریز» مربوط به نگاره‌های دوره ایلخانی و «مکتب دوم تبریز» مربوط به دوره صفوی است. طرح «موزه نگارگری مکتب تبریز» به منظور تکریم این جایگاه هنری در آرامگاه «کمال‌الدین بهزاد» نگارگر صاحبنام سده‌های نهم و دهم هجری، پیش‌بینی شده‌ اما تا کنون معلق مانده‌است. تاسیس دانشگاه نگارگری از دیگر پیوست‌های تخصصی این طرح است. علی‌رغم این‌که بیش از 70 درصد طرح موزه نگارگری آماده است، اراده‌ای برای تکمیل آن وجود ندارد. شایان ذکر است مجموعه‌ای که امروز  با عنوان «موزه هنر مکتب تبریز» در محل «خانه حریری» برپا شده، فاقد اصالت و اعتبار موزه‌ای است. این خانه در واقع، نمایشگاهی است از تصاویر اسکن‌شده دیگر موزه‌ها از جمله موزه مَلِک تهران. طرحی که از ابتدا برای خانه حریری پیش‌بینی شده، با توجه به فضای هنری این خانه «موزه نقاشی تبریز» است که به فراموشی سپرد شده‌است.