به گزارش شهریار به نقل از ایسنا، تالاب قوری‌گل در ۳۰ کیلومتری جنوب شرق تبریز و در ۱۵ کیلومتری غرب شهر بستان‌آباد در مجاورت روستای یوسف آباد قرار گرفته‌است. منابع تأمین‌کنندهٔ آب این تالاب از آب‌های جاری ناشی از برف و باران و تعدادی چشمه‌های زیرزمینی است که در کف آن جریان دارند.

با توجه به اهمیت زیست‌محیطی تالاب قوری‌گل، این تالاب جزء تالاب‌های بین‌المللی ثبت شده در کنوانسیون رامسر می‌باشد. همچنین این تالاب به خاطر پذیرا بودن فصلی شماری از پرندگان حمایت شده مهاجر، حائز اهمیت ملی و بین‌المللی است و یکی از ویژگی‌های کم‌نظیر این تالاب در مقایسه با سایر دریاچه‌های منطقه این تالاب آب شیرین بودن آن است.

آب این تالاب در سال‌های گذشته از طریق بارش‌های فصلی و آبراهه‌های حاشیه‌ی تالاب تامین می‌شد اما با توجه به قرارگرفتن در شرایط خشکسالی و کاهش ورودی آب به تالاب، حق‌آبه آن طی سال‌های اخیر از طریق کانال احداثی از دامنه‌های سهند به نام کانال "صبری چای" تامین می‌شود.

اما با توجه به وضعیت نامناسب کانال انتقال آب به تالاب که اکنون تنها منشا تامین حق‌آبه‌ی آن شده است، شاهد برداشت‌های بی‌رویه بوده و در نهایت مقدار آبی که می‌تواند حداقل جان این تالاب بین المللی را از مرگ همیشگی‌اش نجات دهد، بسیار کمتر از  انتظار است.

این روزها وضعیت تالاب‌ قوری گل همانند دریاچه ارومیه بیش از پیش وخیم‌تر شده و اکنون تقریبا خشک شده و چندان چیزی از آن باقی نمانده است؛ البته مدیر عامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی در گفت‌وگویی از خشک نشدن تالاب خبر داده و گفت: تالاب قوری گول شهرستان بستان آباد نه تنها خشک نشده، بلکه در زمان حاضر نسبت به مدت مشابه پارسال ۵۰ هزار مترمکعب هم آب بیشتر دارد.

یوسف غفارزاده با اشاره به انتشار خبرهایی مبنی بر خشک شدن تالاب بین المللی قوری گول در رسانه‌های آذربایجان شرقی ادامه داد: این تالاب در زمان حاضر ۵۴۰ هزار مترمکعب آب دارد که پارسال ۵۰ هزار مترمکعب کمتر از این مقدار بود.

وی اضافه کرد: تالاب قوری گول، حوضه آبی کوچک و مقدار آبگیری آن تابعی از میزان نزولات جوی است و با توجه به خشکسالی های مداوم و کاهش بارندگی در سال جاری، ما یک میلیون و ۲۰۰ هزار مترمکعب آب از رودخانه «اوجان چای» به این تالاب آب آوردیم.

غفارزاده ادامه داد: از این میزان طبق روال همه ساله حدود ۷۰۰ هزار مترمکعب تبخیر شده و با توجه به اتمام اوج گرما در استان، تبخیر آب آن روند کاهشی دارد.

وی افزود: بر این اساس نگرانی‌ها درباره احتمال خشک شدن تالاب قوری گول بی‌مورد است و ما طبق سنت همه ساله آب مورد نیاز این تالاب را مطابق برنامه‌ریزی‌های رایج تامین می‌کنیم.

این درحالیست که کارشناسان و متخصصان امر از وضعیت ناگوار و خشک شدن این تالاب خبر می‌دهند.

وضعیت تالاب قوری گل بحرانی و ناگوار است 

رئیس دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز در خصوص تالاب‌ قوری گل به ایسنا می‌گوید: با استناد به آمار شرکت آب منطقه‌ای استان، حجم تالاب قوری گل در حال حاضر  تقریباً ۵۰۰ هزار متر مکعب است و در مقایسه با میانگین دراز مدت که یک میلیون و ۶۵۰ هزار متر مکعب بود، حدوداً یک میلیون و ۱۵۰ هزار متر مکعب آب آن کاهش یافته است. 

بهروز ساری صراف ادامه می‌دهد: در سال ۱۳۸۶ تالاب قوری گل بالاترین تراز و وسعت آب را داشت و تراز حالت بهینه آن، سه میلیون و ۷۸۰ متر مکعب بوده است که اکنون نسبت به سال بهینه، سه میلیون و ۲۸۰ متر مکعب آب آن کاهش یافته است، پس وضعیت آن ناگوار و بحرانی است. 

وی می‌افزاید: سال ۱۳۹۶ آب تالاب افت کرد و تراز آن به ۱۹۰ هزار متر مکعب رسیده است یعنی در طی ده سال، نوسانات بیشتری داشته و تقریبا سه میلیون و ۵۸۰ هزار متر مکعب آب آن کاهش یافته است. 

وی خاطرنشان می‌کند: اگر به بارندگی‌ها توجه کنیم، در طی ده سال چندان کاهش نیافته و میزان  تبخیر هم چندان افزایش نیافته است است اما اتفاقات بیشتر در زمینه افزایش مصرف و  تقاضا رخ داده و دلیل اصلی آن رفتارهای مردم و مباحث جامعه شناسی است و مسئولان محترم محیط زیست استان و قوه قضاییه بستان آباد نیز دلیل اصلی را عدم مشارکت و هماهنگی مردم عنوان کرده‌اند. 

صراف با بیان اینکه احیاء و حفاظت از تالاب قوری گل وظیفه‌ی همگانی است، یادآور می‌شود: کشاورزی بی‌رویه و تاکید مسئولان بر کشاورزی ناکارآمد، حفر چاه‌های غیر مجاز، ساخت ویلای مسکونی و برداشت بی‌رویه از آب شیرین رودخانه‌ها و چاه‌های آب سبب از بین رفتن قوری گل شدند و در تمامی مناطق حاصل‌خیز «ساخت خانه دوم یا ویلاسازی‌» اتفاق افتاده است و باید تاکید کرد که اثرات منفی این پدیده صرفا و تنها با تخریب، قلع و قمع برطرف نمی‌شود.

وی با اشاره به تاثیر برداشت بی‌رویه آب در وضعیت تالاب قوری گل می‌گوید: هر مخزنی ورودی و خروجی دارد، اگر خروجی بیشتر از ورودی باشد، وضعیت بحرانی می‌شود، برداشت بی‌رویه تاثیر سوء دارد و مسئولان حاکمیتی باید بطور علمی بررسی کنند که دلیل بی‌میلی و ناهماهنگی مردمی و عدم حمایت مردم از برنامه‌های سازمان‌های دولتی چیست؟ این برداشت بی‌رویه به ضرر خود کشاورزان و مردم منطقه نیز می‌باشد؛ اما زمانی که کشاورزان سود اقتصادی و متناسبی از زمین‌های کشاورزی خود بر نمی‌دارند و مطالبات و تقاضای آنها به بار  نمی‌نشیند، این درست انجام نمی‌شود و به ناچار بخشی از اراضی خود را عمدتاً به شهروندان تبریزی که برای فرار از  تنگناهای زندگی شهری به اراضی اطراف روی می‌آورند، فروخته و ساخت و سازها شروع می‌شود،  روستاییان و کشاورزان برای سرپا نگه داشتن زندگی خود، مجبور به  فروش زمین‌های کشاورزی و برداشت بی‌رویه از آب می‌شوند که تاثیر بسیار بدی برای سرنوشت خودشان نیز دارد و مردم تبریز هم که توانمندی خرید اراضی مرغوب کشاورزی را دارند نیاز روحی به ساکن شدن در روستاها ی اطراف از جمله اراضی زیبای اطراف تالاب قوری گل را احساس می‌کنند که این امر نیز قابل بررسی است.

وی متذکر می‌شود: خشکی  تالاب قوری‌گل دارای دلایل فیزیکی، سخت افزاری و نرم افزاری است، دلایل سخت افزاری و انتقال آب رودخانه‌ها توسط کانال به اراضی کشاورزی و تالاب ایجاد می‌شود و دلایل نرم افزاری نیز ناشی از عدم مشارکت مردم  است.

بحران کم آبی در نتیجه حکمرانی نامناسب آب بوده است 

صراف ادامه می‌دهد: دلایل و مباحث فیزیکی با قانون گذاری برطرف می‌شود، کانال آبی در دامنه سهند برای پر کردن آب دریاچه اختصاص یافته است اما ترمیم فرسودگی آن توسط سازمان آب باید انجام شود تا سیستم آبرسانی ارتقاء و بهینه‌سازی شود چراکه اتلاف آب در مسیر انتقال بسیار زیاد است و نیازمند لوله‌گذاری و تعمیرات اساسی است و اعتبار لازم آن باید تامین شود همچنین بخش رو باز  کانال که تبخیر و تعرق آن بسیار است را باید سرمایه‌گذاری کرده و پوشانده شود.

وی اضافه می‌کند: دلایل نرم افزاری همان عدم مشارکت جوامع محلی است که حتما باید مطالعاتی در این زمینه انجام شود و این مورد را هم باید یادآوری کرد  که با قلع و قمع و به اصطلاح با آزادسازی اراضی کشاورزی و برخوردهای فیزیکی، هماهنگ سازی جوامع محلی را نمی‌توان مشاهده کرد.

رئیس دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز بیان می‌کند: قوری گل تالابی بین‌المللی است و از نظر جوامع بین‌المللی، مدیریت تالاب معیار ارزش‌گذاری است و باید بودجه  خوبی به آن اختصاص یابد و سازمان آب و سازمان محیط زیست به‌عنوان مجری باید در رفع نواقص بکوشند.

وی خاطرنشان می‌کند: حکم‌رانی خوب در مدیریت آب نیز تأثیرگذار است و مقدمه آن بررسی ناکامی سیاست‌های گذشته مدیریت آب است که در اثر فشارهای توسعه‌ای و الزامات برای توسعه‌ی اراضی کشاورزی پدید آمده است و باعث مشکلاتی در منطقه شده است و باید به صراحت گفت که بحران کم آبی در نتیجه حکمرانی نامناسب آب بوده است.

وی متذکر می‌شود: مدیریت یک طرفه ناکارآمد است و به جای آن، مدیریت مشارکتی باید جایگزین شود و امروزه اصلاح حکم‌رانی آب بحث جدی است که از طریق اقدامات مدیریتی در طیف وسیعی از حوزه‌های اقتصادی، سیاسی ،اداری، و... به کار گرفته شده و در نهایت منجر به تنظیم شرایط آب می‌شود.

صراف تأکید می‌کند: پیشنهاد نهایی هماهنگی اهداف حاکمیتی با مطالبات مردمی است، جامعه بهره‌وران و بهره‌برداران باید اهداف دولت را بپذیرند و دولت نیز مطالبات و نیازهای جامعه کشاورزی را قبول کند تا با یکدیگر در اصلاح و بهبود بهره‌وری قدم بردارند اما به یاد داشته باشند که رعایت عدل و انصاف در استفاده از منابع آب و سرزمین مورد تقاضای جامعه است.

قوری گل در آستانه خشک شدن 

دبیر تالاب‌های آذربایجان شرقی نیز با اشاره به وجود ۲۷ تالاب شناخته شده در سطح استان، به ایسنا می‌گوید: این تالاب‌ها عمدتاً فصلی و برخی نیز مانند تالاب‌های قوری‌گول و قره قشلاق دائمی هستند. 

یداله آذرهوا در خصوص دو تالاب مهم و بزرگ استان ادامه می‌دهد: تالاب بین المللی قوری‌گول به‌عنوان منطقه حفاظت شده و تالاب قره قشلاق نیز تحت عنوان منطقه شکار ممنوع مدیریت می‌شوند.  

وی می‌افزاید: سایر تالاب‌های استان نیز تقریباً دارای آب هستند، اما با وقوع شرایط خشکسالی اغلب فصلی بوده و معمولا آب در فصول زمستان و بهار در این تالاب‌ها جمع می‌شود و در فصل گرما، آبی نداشته و خشک می‌شوند که نیازمند مطالعه و تعیین حق‌آبه و تامین آن است.

وی خاطرنشان می‌کند:  تالاب قوری گل در بستان‌آباد و قره قشلاق در بناب واقع شده است و از لحاظ آبی وضعیت آنها مناسب نیست چنانچه تالاب قوری گل در آستانه خشکیدن است، اما قره قشلاق تابع رودخانه‌های تغذیه کننده بوده و شرایط آن فرق می‌کند، حالت دریاچه‌ای نداشته و تابع بارش‌ها است.

آذرهوا یادآور می‌شود: مساحت کل تالاب قوری گل، ۲۰۰ هکتار بوده و از سال ۵۴ نیز به عنوان «سایت رامسر» و تالاب بین المللی استان شناخته می‌شود و حدود ۹۲ گونه پرنده و ۲۸۰ گونه گیاهی شامل گیاهان مرتعی، کنار تالابی، شناور و غوطه ور در این تالاب وجود دارند و امسال به دلیل شرایط خشکسالی دریاچه، مهاجرت آنها زودتر اتفاق افتاد.

وی متذکر می‌شود شد: آب این تالاب از طریق منابع مختلف چون بارش‌های مستقیم، جریانات حاشیه‌ای تالاب تامین می‌شود اما اصلی‌ترین منبع آن کانال احداثی از دامنه سهند است که با توجه به قرارگرفتن در شرایط خشکسالی و کاهش ورودی آب به تالاب، حق‌آبه تالاب در سال‌های اخیر از طریق این کانال تامین می‌شود.

آذرهوا در تشریح عوامل دخیل در خشکی این تالاب می‌گوید: بهره‌برداری بیش از حد در حاشیه تالاب و تغییر کاربری در حاشیه آن چون حفر چاه‌های غیر مجاز و ویلاسازی تاثیر منفی بسیار زیادی در وضعیت نامناسب تالاب‌ قوری گل داشته و بیلان آن را کاهش داده است بگونه‌ای که در آستانه خشک شدن است.

وی، عامل مهم خشکسالی تالاب قوری گل را کانال آبرسانی احداث شده عنوان کرده و ادامه می‌دهد: شرکت آب منطقه‌ای متولی این موضوع بوده و در سال‌های گذشته اقدامات شایانی در خصوص مرمت بخش‌های فرسوده کانال انجام داده است، اما به جهت وضعیت نامناسب کانال، اتلاف آب در مسیر انتقال بسیار زیاد بوده و نیازمند مرمت اساسی و لوله‌گذاری است که متاسفانه این امر تاکنون محقق نشده و نیازمند تامین اعتبارات لازم است.

وی در ادامه با اشاره شرایط خشکسالی و کمبود بارش‌ها، خاطرنشان می‌کند: تالاب‌های استان تابع بارش هستند و با ادامه‌ی خشکسالی‌ها، وضعیت یک سری تالاب که رابطه مستقیمی با بارش‌ها دارند، نابسامان می‌شود.

دبیر تالاب‌های آذربایجان شرقی تاکید می‌کند: بزرگترین چالش ما بهره‌برداری جوامع محلی و کشاورزی است که باید مصارف صرفه‌جویی شده و مدیریت شوند و با این وضع بهره‌برداری، آینده خوبی برای تالاب‌ها متصور نیست مگر اینکه در  الگوی کشت، توسعه‌ی شیوه‌های نوین آبیاری و صرفه‌جویی در مصارف تجدید نظری شود البته عامل اقلیم نیز بی‌تاثیر نیست ولی نقش اساسی ندارد و مصارف باید پایدار باشند.