۱. با آقای بهکار بیشتر آشنا شویم.

وحید بهکار هستم؛ دانشجوی دکترای رشته مدیریت استراتژیک. آشنایی با تمبر برای من به حدود ۵-۶ سالگی برمی‌گردد، جایی که یکی از نزدیکان برای خرید تمبر به باجه پست می‌رفت و یک آلبوم کوچک از طرف خانواده گرفتم و این آغازی بود به جمع‌آوری تمبر توسط من. در دوران تحصیل و مدرسه هر زمان که امکانش بود - مخصوصاً روزهای جمعه - به سراغ آلبوم تمبر می‌رفتم. زمان کودکی ما مثل الآن نبود و تفریحات ما به بازی با هم‌سن و سال‌های خودمان و نهایت آلبوم تمبر ختم می‌شد. اما الآن متأسفانه با پررنگ‌تر شدن نقش تکنولوژی در زندگی ما، کودکان هم درگیر این موضوع شده‌اند و کمتر به بازی و ایجاد رابطه با عکس و هم‌سن و سال‌های خودشان می‌پردازند. به هر صورت بعد از دبیرستان و ورود به دانشگاه با توجه به وقتی که داشتم بیشتر به تمبر و نحوۀ جمع‌آوری و شناخت تمبر روی آوردم و همچنان در حال مطالعه و یادگیری هستم. در حال حاضر مدیرعامل انجمن تمبر ایران و یکی از اعضای انجمن مطالعات تمبرشناسی ایران هستم.

۲. از ماهیت تمبر، تمبرنگاری و واژۀ تمبر برایمان بگویید.

کلمۀ تمبر به ریشۀ کلمۀ یونانی tympanon بر‌می‌گردد. از آن‌جایی‌که در زمان ناصرالدین‌شاه و هم‌زمان با بازدید از فرنگ، دستور ورود تعدادی از تکنولوژی‌ها از فرانسه به ایران صادر شد، سیستم پستی هم در همان زمان وارد شد و چون کلمۀ timbre  در فرانسه به کار برده می‌شد، همان نام هم در ایران استفاده و ماندگار شد. به صورت کلی همزمان با پیدایش تمبر، طراحی و نگارگری وارد تمبر شد و اتفاقاً همین نگارگری بود که به کمک شناخت تمبرهای کلاسیک می‌آید. علت این مورد مهارت افراد طراح به اصولی بود که هم‌زمان با طراحی تمبرهای اولیه بنیان‌گذاری شد.در زمان تأسیس سیستم‌های پستی، طراحان زبردست آن کشورها جذب سیستم‌های پستی شدند و اصولی به‌وجود آمد که در طراحی پست و پیاده‌سازی آن به روش‌های گراوه و ... انجام می‌شد. به‌عنوان مثال، در تمبرهای بار که بعدها تمبرهای شیروخورشید کلاسیک از کلیشۀ آن‌ها تهیه شدند، از طراحی بسیار زیبایی استفاده شده است، به‌صورتی‌که در همان زمان کلکسیونرهای بزرگ جهان را جذب خود کرد. در طراحی این تمبرها از نماد ایران در آن زمان (شیروخورشید و شمشیر در دست) به‌همراه حاشیۀ فریبنده و قراردادن این نماد در رشته مرواریدها بود.

۳. پیدایش و گسترش تمبر در جهان و رواج آن در ایران چگونه بود؟

پیدایش سیستم پستی اگرچه به ایران باستان و سیستمی که پادشاهان هخامنشی برای اطلاع از نقاط مختلف ایران نهادند، بر‌می‌گردد اما این سیستم به شکل امروزی و استفاده از تمبر در انگلستان توسط سر رونالد هیل به‌وجود آمد. او از سال ۱۸۳۷ میلادی آغاز به مطالعۀ سیستم پنی‌پست کرد. این تشکیلات توسط ویلیام دوکرا در سال ۱۶۸۰ میلادی در لندن به‌وجود آمد و به‌وسیلۀ آن افراد با پرداخت یک پنی در داخل لندن، نامۀ خود را به فرد دیگری می‌رساندند. در نهایت تمبر در سال ۱۸۴۰ میلادی در انگلستان چاپ و مورد استفاده قرار گرفت.

در ایران و بعد از بازگشت ناصرالدین‌شاه قاجار از فرنگ، تحولات ساختاری در ایران آغاز شد و سیستم پستی هم یکی از این موارد بود. ایران در آن زمان دارای سیستم پستی چاپارخانه‌ها بود اما ناصرالدین شاه به‌دنبال روش‌های نوین فرنگ بود و از این رو افرادی را در قسمت‌های مختلف مأمور انجام کارها کرد و در زمینۀ پست هم افرادی را مأمور کرد تا برای عقد قرارداد و پیاده‌سازی و چاپ تمبر به فرانسه مراجعه کنند. بعد از حضور ایشان و بازدید از وزارت پست فرانسه در پاریس و حضور در قسمت طراحان، پیشنهاد چاپ تمبر توسط این وزارت‌خانه نهایی شد و منجر به طراحی و چاپ تمبرهای بار شد که بعدها از همان کلیشه‌ها، تمبرهای شیروخورشید کلاسیک ایران پیاده‌سازی شد.

۴. آیا تمبرنگاری حرفۀ خاصی است؟ تمبرنگاران مشهور جهان و ایران چه کسانی‌اند؟ 

تمبرنگاری برخلاف امروزه، در زمان پیدایش تمبر قطعاً حرفۀ خاصی بود. این افراد در هر کشوری وجود نداشتند و داری تبحر خاصی بودند تا باتوجه به پیشنهادهای طراحی و با دانش خودشان، بهترین طراحی را به‌وجود بیاورند. در زمان پیدایش تمبر و آغاز فراگیری سیستم‌های نوین پستی، طراحان تمبر در کشورهای معدودی بودند. به‌عنوان مثال در قسمت ضراب‌خانۀ پاریس که زیر نظر وزارت پست فعالیت داشتند، پدر و پسر با فامیل بار فعالیت داشتند که تمبرهای اولیۀ ایران را چاپ کردند. اگرچه در همان زمان فردی با نام ریستر و اطلاع از علاقۀ ایران به طراحی تمبر، بدون اجازه ایران اقدام به طراحی تمبر کرد اما از آن‌جایی‌که تمبر به‌درستی طراحی نشد، مورد پسند قرار نگرفت. او از طرح شیر لمیده (خوابیده) به‌همراه خورشید در پشت و بدون شمشیر استفاده کرد و این طرح نشانی از قدرت ایران نداشت و تأیید نشد. اما همین طراحی به‌علت زیبایی در نمایشگاه پاریس جایزۀ بهترین طراحی را دریافت کرد و امروزه به تمبرهای ریستر معروف هستند.
از مشهورترین طراحان تمبر ایران می‌توان به افضل‌الدین آذربد و مهروان نام برد که بیشترین طراحی تمبرهای دوران پهلوی مربوط به ایشان است. اگرچه در همان زمان هم از احسان بنام همانند محصص استفاده شده است.

۵. دلیل هنری بودن تصاویر بر روی تمبر چیست؟ آیا نمی‌توانست صرفاً یک واژه یا تصویر ساده بر روی یک کاغذ باشد؟

اگر به تمام تصاویر تمبرهای اولیه جهان برگردیم بی‌شک به تصاویری برخورد می‌کنیم که علی‌رغم دارای پیچیدگی، دارای معانی زیادی هستند. اغلب کشورها در سال‌های اولیه از نمادهای ساده، ملی‌گرایانه و فرهنگی جامعۀ خود استفاده کرده‌اند. این سادگی به مرور و با افزایش کاربرد تمبر به سفیری مهم برای انتشار اهداف جوامع با پیچیدگی‌های زیادی توأم شد. این تحول در ایران با چاپ تمبرهای معروف به لیتوگراف و ناصری بزرگ آغاز شد. به‌صورت کلی نقش هر تمبر علی‌رغم استفاده از نشان و علامت و نقش و نماد ریشه در تفکرات حاکمیت دارد.

۶. دربارۀ نقش سیاسی و فرهنگی تمبر برایمان بگویید.

طرح‌های استفاده شده در تمبرها را می‌توان به دو مرحله تقسیم کرد: ۱- سیاسی ۲- سیاسی-فرهنگی.
البته در مرحلۀ اول و ابتدای ایجاد تمبر، سیاست به معنی قدرت است؛ به این معنی که کشورها با نقوش تمبر قدرت داخلی خود را ابراز می‌کردند. به‌عنوان مثال علی‌رغم استفاده از تصویر ناصرالدین‌شاه قاجار در اولین سری تصویری (معروف به ناصری چهارجور)، همچنان و در زیر تصویر از نشان شیروخورشید و شمشیر استفاده شد، اما به عللی در سری‌های شوید و چاپ فرانسه از شیر لمیده (خوابیده) استفاده شده که البته در این زمینه و علت استفاده از این طرح واکاوی صورت نگرفته اما نوع طرح گواه از سیاست داخلی آن زمان داشته است. همچنین بعد از اتفاقات مشروطه و به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی‌شاه و خلع سلطنت و به سلطنت رسیدن احمدشاه، برای اولین بار فقط از نشان شیروخورشید و بدون تصویر شاه زمان استفاده شده که واکاوی خوبی توسط خانم رامی طی مقاله‌ای در این زمینه صورت گرفته است.
در مرحلۀ دوم، همچنان علی‌رغم ایجاد تبلیغات فرهنگی دولت‌ها، سیاسی‌کاری نیز به چشم می‌خورد که نشان از ابراز سیاست داخلی در انتشار فرهنگ و جامعۀ کشور دارد.

۷. تمبر در روزگار امروز؛ ماهیتی کلکسیونی یا کاربردی؟

متأسفانه باتوجه به سیاست‌های شرکت پست و عدم استفاده از تمبرها در مرسولات پستی، نقش کاربردی تمبر به صورت کلی از بین رفته و تنها جنبۀ کلکسیونی پیدا کرده است. اگرچه بارها و در جلسات متعدد سعی شد تا نقش کاربردی تمبر به مرسولات پستی برگردد، اما مشکلات متعددی همچنان وجود داشته تا کاربرد اصلی تمبر مغفول باقی بماند و تمبرها جای خود را به «نقش‌تمبر» داده‌اند.
در سایر کشورها و با ایجاد بسترهای متعدد در فضای مجازی، این کاربرد کمرنگ شده اما استفاده از تمبر و پاکت بخصوص در زمان‌های خاص مانند سال نوی میلادی همچنان مرسوم است و همچنین در ادارات پست در بیشتر زمان‌ها از تمبر استفاده می‌شود.

۸. تمبرشناسی و جایگاه آن در ایران چگونه است؟

از ابتدای طراحی تمبر در ایران و بعد از استقبال از تمبرهای ایران، متقلبان زیادی جهت سوءاستفادۀ مالی به انتشار تمبرهای تقلبی روی آوردند. از همان زمان شناخت تمبرهای کلاسیک ایران در خارج از کشور مورد توجه افراد کلکسیونر مشهور جهان و بولتن‌های فیلاتلی جمعیت‌های جهان قرار گرفت. این مقالات سرمنشأ تمام کوشش‌های آتی در تمبرشناسی ایران قرار گرفت و تا الآن هم می‌توان آن‌ها را بنیان‌گذاران تمبرشناسی ایران نامید. اولین تمبرشناس ایرانی که سعی به شناساندن آن در ایران نمود مرحوم دکتر دادخواه بودند که با انتشار کتاب تمبرهای شیروخورشید کلاسیک ایران و طبقه‌بندی آن‌ها کمک شایانی به مجموعه‌داران کرد. بعد از ایشان، مرحوم فریدون نوین فرح‌بخش با انتشار کتاب و مکتوب کردن تجربیات خود به این راه کمک کردند. روحشان شاد باد. در زمان فعلی نیز جناب صدری به این امر مشغول هستند و با انتشار کتب فراوان به تمبرشناسی ایران جان دوباره‌ای بخشیده‌اند. در این بین نباید از تلاش‌های انجمن مطالعات تمبرشناسی ایران غافل ماند. انجمنی که از یک گروه مشتاق به تمبر ایران در خارج از کشور توسط یک بانو ایجاد و با هدف شناخت تمبرهای ایران توسعه یافت و طی سال‌ها به این مهم همت گذاشت. از افرادی که در این انجمن به تمبرشناسی ایران کمک شایانی کرد، مرحوم برنارد لوکاس بود.

۹. آیا تمبر و خدمات پستی همیشه دو پدیدۀ توأم بوده‌اند؟

در گذشته بله، اما در روزگار اخیر این دو موضوع کاملاً از هم مجزا شده‌اند. علت ایجاد تمبر، کلاسه کردن پرداخت‌های خدمات پستی طبق ضوابط و قوانین (همانند وزن و ابعاد، زمان مورد نظر در ارسال و...) بود که امروزه تمبر بیشتر جنبه کلکسیونی پیدا کرده است.

۱۰. تمبر زمانی بسیار رواج داشت و حالا تبدیل به نوستالژی شده است. آیا می‌تواند در روزگار امروز هم کاربرد گذشته را داشته باشد و نسل جدید هم از تمبر استفاده کنند؟

شاید ریشۀ نوستالژی بودن تمبر، عدم فرهنگ‌سازی در این زمینه باشد. کودکان و فرزندان ایران عزیز با این کالای فرهنگی رابطه‌ای برقرار نکرده‌اند و با گذشت زمان و وجود نرم افزارهای شبکه‌های اجتماعی، این مهم کم‌رنگ‌تر شده است.البته و با کمک سازمان‌ها و مؤسسات می‌توان به روزهای گذشته بازگشت. انجمن تمبر ایران در این زمینه تلاش‌ها و رایزنی‌های فراوانی کرده و به‌عنوان متولی داخلی با پشتوانۀ کارشناسان خود، در تلاش است تا به این مهم دست یابیم.