همنوا | سعید مهدوی

به گزارش همنوا، چیزی به چهلم سانحه بالگرد شهدای خدمت نمانده‌است. حادثه‌ای که موجب شهادت رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه ایران شد و بسیاری از هم‌وطنان را داغدار کرد. داغ این حادثه برای مردم آذربایجان‌شرقی بیشتر بود، چرا که آیت‌الله آل‌هاشم نماینده ولی‌فقیه در استان و امام جمعه مردمی تبریز به همراه مالک رحمتی استاندار خوشنام آذربایجان‌شرقی نیز در این حادثه دردناک شهید شدند.

پس از این سانحه، آئین‌های پرشور تشییع و سوگواری در شهرهای مختلف تبریز، قم، تهران، شهرری، بیرجند، مشهد، مراغه، زنجان و نجف‌آباد، نشان داد که مردم ایران به معنای واقعی کلمه در «عزای عمومی» هستند.

طبیعی است که با عبور از آن سوگواری‌های تاریخی، بخش‌های مختلف فرهنگی، برای تکریم شهدا و زنده نگهداشتن یاد و خاطره ایشان، دست به کار شوند. جشنواره‌های فرهنگی در شاخه‌های مختلف هنری می‌تواند ایده‌ای تاثیرگذار برای تجلیل از شهدای خدمت باشد. نامگذاری اماکن عمومی نیز در این فرآیند، تاثیرگذار و بلکه ضروری است. سفارش آثار هنری و المان‌های ابتکارآمیز برای نصب در فضاهای عمومی نیز در همین راستا مورد توجه است.

اما نکته انتقادآمیز در بزرگداشت شهدای خدمت این است که رویه یکپارچه‌ای در یادکرد این عزیزان دیده نمی‌شود. هر یک از دستگاه‌های اجرایی، سعی دارد به نحوی، در این رقابت فرهنگی! ایده خلاقانه خود را رو کند؛ با بیشترین شتاب و کمترین پشتوانه کارشناسی.

غربت «شهدای خدمت» در سایه نامگذاری شتابزه و غیراصولی

حدود یک هفته پس از حادثه، علی سلاجقه، معاون رییس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، جلسه‌ای با معاونان خود تشکیل داد. پیرو این جلسه، منطقه حفاظت‌شده دیزمار به نام «منطقه حفاظت شده شهید جمهور» نامگذاری شد.

دیزمار، منطقه‌ای تاریخی، کوهستانی و جنگلی است که در سال ۱۳۹۰ طی مصوبه شماره ۳۴۹ شورای عالی محیط‌زیست به عنوان منطقه حفاظت‌شده تصویب شده‌است. این منطقه با وسعت بیش از ۶۸ هزار هکتار، از مناطق بکر و پرظرفیت طبیعت آذربایجان است که گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری را در دامان سبز خود می‌پرورد. دیزمار، جزئی از زندگی مردم محلی است و فرهنگ و سنت‌‌های عامه چندین نسل از مردم خدآفرین، ورزقان و جلفا را با همین نام همراهی کرده‌است. از این رو، بعید به نظر می‌رسد نامگذاری یک منطقه تاریخی و طبیعی، به نام سفارشی و بخشنامه‌ای، مورد پذیرش مردم قرار گیرد. بنابراین طرحی که باید موجب تکریم شهدای خدمت شود، آشکارا به غربت نام ایشان خواهد انجامید. تابلوهای رسمی منطقه به نام «شهدای خدمت» خواهد بود، اما عموم مردم، توجهی به آن نخوهد داشت. درست مانند خیابان‌ها و کوچه‌های شهر که برخلاف نام تابلوهای رسمی و ترافیکی، با نام‌های اصیل و سنتی از طرف مردم یاد می‌شود.

ساخت المان و اردگاه در طبیعت بکر دیزمار

هنوز چندی از این نامگذاری نگذشته بود که سازمان نوسازی مدارس کشور عزم خود را جزم کرد تا المان شهدای خدمت را در منطقه حفاظت‌شده دیزمار برپا کند.

طی سفر یک روزه معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس سازمان نوسازی مدارس آذربایجان شرقی، وی از محل سانحه سقوط بالگرد شهدا در منطقه دیزمار شهرستان ورزقان بازدید کرد و احداث یک یادمان ماندگار را در محل سقوط مورد بررسی قرار داد. همچنین وی از محل پیشنهادی احداث اردوگاه دانش‌آموزشی شهدای خدمت در روستای نزدیک محل سقوط بالگرد شهدای خدمت بازدید کرد.

دیزمار، چنان‌چه اشاره شد، از مناطق بکر و حفاظت‌شده طبیعت آذربایجان است. در توصیف شرایط جنگلی و کوهستانی این منطقه همین بس است که پیداکردن بالگرد سانحه‌دیده، 18 ساعت طول کشید! حال قرار است در این منطقه جنگلی، یادمانی احداث کنند که پای عوامل انسانی و خودرویی را به طبیعت بکر و دست‌نخورده دیزمار باز کند و حتی در آن نزدیکی‌ها قرار است آموزش‌وپرورش، اردوگاه بسازد! جدا از این‌که ساختن المان چه ارتباطی با آموزش و پرورش و نوسازی مدارس دارد، باید پرسید آیا تصمیم‌گیران این طرح، به پیامدهای زیست‌محیطی این کار اندیشیده‌اند؟  این طرح، در همین حد نیز مغایر با اصول حفاظت از محیط‌زیست است، اما قطعاً ماجرا در همین حد باقی نمی‌ماند و چند سال بعد، همین المان و اردوگاه، زمینه‌ساز ساخت‌وسازها و تغییرکاربری‌های دیگر خواهد شد. این در حالی است می‌دانیم حفظ طبیعت، از دغدغه‌های مهم رئیس‌جمهور شهید و همراهان او بود. به خاطر داریم که آیت‌الله آل‌هاشم، در سال 98 یکی از خطبه‌های نماز جمعه را به ماجرای قطع درختان ارسباران اختصاص داد و پیشگیری از تغییر کاربری‌های زیست‌محیطی، از تاکیدات شهید رحمتی در دوره چهار ماهه استانداری بود.  بنابراین چه خوب است که به جای ایده‌‌های خلق‌الساعه، طرح‌هایی تدوین کنیم که با گرامی‌داشت یاد و خاطره شهدای خدمت، زمینه ساز توسعه و تقویت طبیعت دیزمار شود.

طرح‌های هیجانی که در لحظه و با انفجار فکر حاصل شود، ممکن است تصمیم‌گیران را برای مدت کوتاهی، نسبت به «احساس تکلیف فرهنگی» اقناع سازد، اما در میان‌مدت، آثار سوء‌خواهد داشت. تجربه نشان داده که ایده‌های فرهنگی، اگر پیوست مطالعاتی و مردمی نداشته باشند، به ضدِ هدفِ از پیش‌تعیین‌شده تبدیل می‌شوند. طرحی نو باید در اندازیم، اما با کار فنی و تجربه‌شده و همراهی مردم.