به گزارش همنوا، در ایران در این شب افراد خانواده سفره ای از میوه های مخصوص شب یلدا پهن می کنند و مراسمات مخصوص شهرخود را اجرا می کنند و این شب را جشن می گیرند.آداب و رسوم شب یلدا در شهرهای مختلف ایران در برخی موارد متفاوت بوده و پیشینه ای کهن دارد.

شب یلدا یا همان( چیلله گئجه سی) در منطقه آذربایجان پیشینه ای طولانی داشته و آداب و رسوم ویژه خود را دارد که سینه به سینه به نسل حاضر منتقل شده است.

چیلله گئجی سی را دور کرسی جشن می گرفتیم

سیداکبری  ۵۶ساله که اهل شهر ارومیه است او از رسم ورسومات چیله گئجه سی می گوید: در این شب تشریفات و تجملاتی که امروزه رایج شده وجود نداشت.در خانه های قدیمی همه کرسی داشتیم در شب یلدا روی کرسی یک سینی بزرگ می گذاشتیم و داخل آن را از تنقلات و میوه های شب یلدا  همچون هندوانه و سیب، میلاخ( کشمش نیمه خشک)، قورقا( همان گندم بوداده) ، سنجد وکشمش پر می کردیم.

در قدیم چون اغلب سردخانه نبود تا مثل امروزه میوه های فصل های مختلف در هر فصلی از سال در دسترس باشد، مردم هندوانه را از اواخر تابستان در داخل کاه یا بسته های علوفه ذخیره می کردند تا برای شب یلدا سالم بماند و در این شب آن را استفاده کنند. 

آماده کردن خوانچه هایی از هدایا برای تازه عروس (چیلله لیک) 

۳۰ آذرماه برای تازه عروس ها و دختران نامزد خوانچه های از هدایا را آماده می کردیم داخل این خوانچه ها که به زبان ترکی به آن (چیلله پایی) یا (چیلله لیک) می گفتیم یک تیکه پارچه و لباسی برای عروس ، میوه، هندوانه، حنا و سرمه می گذاشتیم.

شام شب یلدا کوفته یا آبگوشت بار می گذاشتیم

در این شب اغلب رسم بود شام کوفته یا آبگوشت می پختیم. پدربزرگ یا یکی از بزرگترهای فامیل برای ما که بچه بودیم بایاتی یا قصه می گفت.

در شب یلدا جوان ها بعد از خورد شام ، در دل خود نیت می کردند سپس از در یا پشت بام خانه فامیل به صحبت های اهل خانه گوش می‌کردند؛ چون معتقد بودند با توجه به نیتشان حرفی خواهند شنید و نیتشان تعبیر می شود، هرچند بیشتر غیر واقعی بود اما به این رسم و رسوم دل خوش بودیم.

عبدی ۶۱ساله اهل شهر شاهین دژ، یکی از شهرستانهای آذربایجان غربی، شب یلدا را یکی از شب های دوست داشتنی دوران بچگی می داند و می گوید: در این شب همه خانواده اعم از بزرگ و کوچک دور تا دور کرسی جمع می شدیم، خاطره تعریف می کردیم و دل خوش بودیم.

در شب یلدا یا چیلله گئجسی برای تازه عروس ها تحفه ای که (چیلله پایی) نام داشت حاضر می کردیم( الان هم این رسم وجود دارد) و چند نفر جوان آن هدیه را به خانه عروس می بردند و بعد از گرفتن انعام هدیه را به عروس می دادند.

نگهداری هندوانه لای کاه از تابستان برای شب یلدا

در زمان قدیم این همه میوه و آجیل و تشریفات نبود اما هندوانه و سیب و به و کشمش همیشه بود.در روستای ما هرخانواده در انباری خود چند هندوانه را لای کاه یا در داخل تور از سقف آویزان می کردیم و نگه می داشتیم تا در شب یلدا با فامیل آن ها را بخوریم و هرکسی هم  که در روستا هندوانه نداشت به آن خانواده هندوانه پیشکش می کردیم.

نقل بالاتی و تاپماجا در شب یلدا

در این شب جوان ها بازی های سنتی انجام می دادند و ما که کم سن و سال بودیم به قصه ها و خاطرات بزرگترها گوش می دادیم.شعر میخواندیم . جواب چیستان ها(تاپماجا) هایی که بزرگترها می پرسیدن را پیدا می کردیم و برایمان دوبیتی (بایاتی) می خواندند و یک دقیقه بیشتر از زندگی ساده خود در آن شب لذت می بردیم.

در فصل پاییز بقدری برف می بارید که با رسیدن شب چله مردم خوشحال می شدند که برف ها آب خواهند شد. 

برگزاری جشن خدر نبی در ماکو

عبدالهی ۵۵ ساله ساکن شهر ماکو است می گوید که در گذشته در این منطقه شب یلدا بیشتر بعد از چله بزرگ و در آغاز چله کوچک (از ۱۱ بهمن تا آخر این ماه) برگزار می شد و ( خدر نبی) نام گذاری شده جشن می گرفتیم.( فصل زمستان در فرهنگ آذربایجان به چله بزرگ و کوچک تقسیم می شد.)هرچند، چند سالی است که مردم این منطقه هم شب چله را همان ۳۰آذر ماه جشن می گیرند و جشن ( خدر نبی) به فراموشی سپرده شده است. 

در خدر نبی برای تازه عروسان و دخترانی که ازدواج کرده اند هدیه می بردند.

علت اینکه این روز را بجای شب یلدا جشن می گرفتیم این بود که مردم معتقد بودند در این روز زمستان نصف می شود و چله کوچک شروع می شود. از خوراکی ها و تنقلات این شب، سیب و انار و سنجد و کشمش بود. 

تهیه کشمش پلوی شب یلدا در ماکو

در قدیم برنج به اندازه الان زیاد نبود و یا آنقدر گران بود که سالی یک یا دوبار برنج می خوردیم که یک بار آن در  شب خدر نبی بود که به آن کشمش پلو می گفتیم. 

به گزارش ایسنا؛  یلدا و تمامی جشن های باستانی و کهن ایرانی بهترین پیام برای زیستن ماست و یک معنی و مفهوم دارند و آن دور هم جمع شدن و استفاده از لحظه لحظه زندگی در کنار خانواده است.کاش امروز نیز فارغ از تجملات و هزینه های گزاف فقط با نیت صله ارحام و دید و بازدید ساده و دور از چشم و هم چشمی آیینی که از بزرگانمان به یادگار مانده، برگزار کنیم.