نگارنده: نهال موسوی 

از یکشنبه 15 فروردین مستند «آقا مرتضی» با محوریت زندگی شهید سید ‌مرتضی آوینی از شبکه سوم تلویزیون در حال پخش است که با اعتراضاتی از طرف خانواده و مستندسازان دیگر همراه شده است.

گویا این اعتراضات باعث شده که قسمت اول این مجموعه از روی پلتفرم تلوبیون حذف شود و مخاطبان نتوانند آنرا ببینند! اگر به بخش آرشیو های ساعتی روز 15 فروردین رجوع کنید می بینید که بخش ساعت 20 و 20:30 از روی پلتفرم تلوبیون حذف شده است.

این مستند 7 قسمتی به کارگردانی سید‌عباس سید‌ابراهیمی و تهیه‌کنندگی مهدی مطهر همزمان تلویزیون از پلتفرم های اینترنتی فیلیمو، فیلمگردی و عماریار نیز در حال پخش است و هر شب یک قسمت از آن بر روی این پلتفرم ها هم قرار می گیرد.

مستند «آقا مرتضی» که محصول سازمان هنری رسانه ای اوج و تولید شده در خانه مستند انقلاب اسلامی است به گفته سازندگان آن روایتی متفاوت و بدون سانسور از زندگی سید مرتضی آوینی است.

مریم امینی - همسر سیدمرتضی آوینی - در گفت‌وگویی با ایسنا با اشاره به نامه‌ای که برای توقف پخش مستند «آقا مرتضی» به معاون سیما (حمید شاه‌آبادی) نوشته است، بیان کرد: « دلیل درخواست ما کاملا واضح و روشن است. این نمی‌شود که یک نفر جزئیاتی از زندگی خصوصی شخصیتی بزرگ را بدون اطلاع خانواده‌اش فیلم کند و به خورد مردم بدهد؛ آن هم با این ابتذال و بدون این‌که من خبر داشته باشم. اصلا مگر چنین چیزی ممکن است؟ آیا قانون این اجازه را می‌دهد که با حریم شخصی یک نفر چنین کاری کرد؟ روایت دوره جوانی ایشان (مرتضی آوینی) براساس کدام استناد است وقتی هیچ کدام از افراد خانواده آن‌ها را تایید نکند؟

وقتی بخش اول مستند را دیدم واقعا احساس کردم یک تعرض به خانواده‌ام صورت گرفته و زیر پا گذاشتن حریم خانواده را با پرده‌دری و وقاحت باور نمی‌کردم. ضمن این‌که استفاده از راش‌هایی که متعلق به تهیه‌کننده این مستند نیست هم حیرت‌آور است و راه را برای شکایت صاحبان دیگر فیلم‌ها باز می‌گذارد.»

حسین معززی‌نیا - منتقد، مستندساز و داماد مرتضی آوینی (همسر دختر شهید آوینی) - هم در یادداشتی واکنشی تند به این اتفاق نشان داد، نوشته او مفصل و همرا با شرح ماجراست اما در بخش های صراحتا گفته است:

«به این فکر می‌کنم روایت «بدون سانسور» دیگر چه صیغه‌ای است؟ کدام سانسور؟ در همه‌ سال‌هایی که از شهادت آوینی گذشته فقط با یک قلم سانسور پایدار و جان‌سخت درباره‌اش سر و کار داشته‌ایم که عبارت است از پنهان‌کردن این واقعیت که همان کسانی که در یک سال آخر حیاتش او را طرد کردند و به خروج از دایره‌ «حزب‌اللهی‌ها» متهمش کردند، ۲۸ سال است زیر نامش سینه می‌زنند و با وقاحتی کم‌نظیر به روی خودشان نمی‌آورند روزگاری چه نوشته‌اند، چه گفته‌اند و چه کرده‌اند

[...] حالا فهمیده‌ام که معنای عبارت «بدون سانسور» چیست. از نظر ایشان، هر نوع التزام به رعایت حریم‌های قانونی و اخلاقی یعنی سانسور! تصور این آقا از مناسبات دنیا شبیه تلقی سارقی است که از دیوار خانه‌ مردم بالا می‌رود، وقتی یقه‌اش را می‌گیرند و می‌پرسند چرا مال مردم را برداشته‌ای، استدلال می‌کند تشخیص من این است مبل‌های این خانه باید توی خانه‌ی من باشد، تقاضا دارم با «سانسور»، مانع این جابه‌جایی نشوید.‌

ایشان هفت قسمت برنامه درباره‌ یک «شهید» ساخته اما عین خیالش نیست اولین قاعده‌ احترام به آن خونی که ریخته شده،‌ رعایت اخلاق است. رعایت شرافت است. اولین قاعده این است که از آن شهید دزدی نکنیم.»

محمدعلی شعبانی - کارگردان مستند «انحصار ورثه» - هم به دلیل استفاده بی‌اجازه از اثرش، خواستار توقف پخش این مجموعه شده است. او هم بیان کرده است:

«همه امید من این است که نامه خانم امینی (همسر شهید آوینی) راهگشا باشد و این دوستان دست کم رفتاری را که با من داشتند، با خانواده آقای آوینی نداشته باشند چون وقتی با دوستان در اوج و نیز با تهیه‌کننده این مستند صحبت کردم، به دلیل اعتماد به نفس بیش از حد آقایان و در واقع رویکردی که داشتند، احساس شهروند درجه دو بودن در من ایجاد شد. آن‌ها می‌گفتند این حرف‌ها (اعتراض‌های شعبانی و خانواده شهید آوینی) قرون وسطایی است و شهید متعلق به همه است. در واقع ملغمه‌ای از "همینی که هست" را دیدم.

این‌ها در حالی است که وقتی کسی از دنیا می‌رود همه امور حقوقی‌اش بر عهده خانواده‌اش قرار دارد و امیدوارم این حقوق بدیهی محترم شمرده شود چون من اندوه عمیق خانم امینی را دیدم و اگر الان این در بسته نشود، از فردا دیگر جلو چیزی را نمی‌شود گرفت.»

اساسا بحث این نوشتار زندگی شهید آوینی و فراز و فرودهای آن نیست بلکه مسئله اصلی این است که سازمان اوج به عنوان متولی اصلی این مستند چرا چنین رفتار و برخوردی داشته است؟

آیا برای ساخت مستندی متفاوت و بدون سانسور از زندگی شهید اهل قلم سید مرتضی آوینی باید همه مرز ها و مبانی اخلاقی رسانه ای و حرفه ای را فراموش کرد؟

نکته دردناک ماجرا این است که این اتفاق برای نشان دادن زندگی شخصی است که خود بسیار ملتزم و معتقد به رعایت حفظ حرمت و حریم انسانهایی بود که در مستندهای روایت فتح به تصویر می کشید.

فارغ از سازمان اوج و خانه مستند انقلاب اسلامی به عنوان سازندگان این مجموعه آیا تلویزیون و پلتفرم های ویدیویی پخش کننده «آقا مرتضی» هیچ نظارت و یا راستی آزمایی برای محصولاتی که به آنها ارائه می شود ندارند؟ یا اینکه چون از سازمان اوج است به آنها اعتماد کرده اند و الان با چنین چالشی رویرو شده اند.

در تمام جهان وقتی که از زندگی شخصی یک نفر فیلم مستندی ارائه می شود حداقل اجازه از خانواده آن شخص متوفی است مگر اینکه با حالتی رویرو باشیم که گروه مستندساز با مدرک و سند بر این اعتقاد باشند که روایت خانواده شخص درگذشته جانبدارانه و یا خلاف واقعیت است و حال آنها با ارائه دلیل و سند بخش های ناگفته یا نادیده ای از زندگی شخص مذکور را به تصویر می کشند، حال باید دید که مستند آقا مرتضی از این دست است؟

تا به الان که غیر از یک روایت ناقص و خام از ارتباط عاطفی- عشقی شهید آوینی و غزاله علیزاده (شاعر) به هیچ نکته خاصی اشاره نشده است!