همنوا فرشید باغشمال

سوریوگین سال ۱۲۴۹ شمسی همراه با برادرانش به تبریز آمد و در این شهر ساکن شد. این زمان، مقارن با دوره ولعهدی مظفرالدین‌میرزا در تبریز است. عکاس روس، در تبریز، از ملازمان ولیعهد بود و از سوی او لقب «خان» گرفت. وقتی مظفرالدین‌میرزا به سلطنت رسید، مسیو هم با او راهی پایتخت شد و تا آخرین روزهای سلطنتش، سلطان را همراهی کرد.

شماری از تصاویر تاریخی تبریز توسط این عکاس و مستندنگار تاریخی به ثبت رسیده است؛ از جمله این عکس بسیار مهم و کمیاب از کوچه‌ای با دیوارهای کوتاه و کاهگل که چشم بیننده را تا کوه سرخاب همراه می‌کند.

با کمی خیره‌شدن در عکس، خانه‌های زیبای پنج‌دری و تعداد زیاد درختان، خود را نشان می‌دهد. از درخت‌های لخت و بی‌برگ بر می‌آید که باید اواخر پاییز یا ابتدای زمستان باشد. سمت راست عکس  ارگ علیشاه و بخش‌هایی از باروی نجفقلی‌خانی به چشم می‌خورد.

عکس از نظر تاریخی و سیاسی اهمیت بیشتری دارد. اضطراب و بلبشو کاملاً محسوس است. اضطرابی که از حضور قوای قزاق در یک‌سوم پایین عکس آغاز می‌شود و تا چندصدمتری پایان کوچه ادامه دارد. از این مسافت طولانی، چنین بر می‌آید که قزاق‌ها طول کوچه را خانه‌به‌خانه گذشته‌اند و به این خانه رسیده‌اند.

یک نفر در میانه عکس، عصا به دست، فضای خلوت بین جمعیت را گز می‌کند؛ تحکّم خاصی در ایستادنش به نظر می‌رسد. ظاهرش به حکومتی‌هایی می‌خورد که دست‌شان با دژخیم در یک کاسه است.

 صدای همهمه، از عکس به گوش می‌رسد. همهمه توام با نگرانی و تشویش. خدا می‌داند قزاق‌ها از جان این کوچه چه می‌خواهند که دالان ورودی این خانه را قرق کرده‌اند!؟ شاید خانه‌به‌خانه، مجاهد تیرخورده‌ای را گشته‌اند و نیافته‌اند، یا در طول کوچه، اهالی را کتک زده‌اند و جلب کرده‌اند؛ هر اتفاقی از این عکس و این کوچه بر می‌آید. اتفاقی چنان هولناک که زنان را به بالای پشت‌بام کشانده‌است. زنانی که روبنده سفید خود را بالا زده‌اند و غرق در خفقان کوچه‌اند.

با این زاویه و این مشخصات، تقریباً می‌توان یقین حاصل کرد که کوچه کاهگلی این عکس، خیابان شریعتی جنوبی امروز است. خیابانی که امروز غرق در ترافیک روزمرگی است، آسوده و رها از تشویش و اضطراب تاریخ.