سیاست همسایگی دولت سیزدهم با رویکرد نگاه به شرق، بیش از پیش، ارتباط با کشورهای آسیایی و عربی را در دستور کار قرار داده است. از این رو از آغاز دولت سیزدهم، چین و روسیه که دو کشور مهم در تبادلات تجاری ایران در زمان تحریم محسوب می شوند، نقش هماهنگ کننده سیاست خارجی ایران و تسهیل کننده تجارت در دوران تحریم را بر عهده دارند. چین در اسفند ۱۴۰۱ توانست با مسالحه بین ایران و عربستان، از تنش میان دو کشور در خاورمیانه بکاهد تا امنیت سرمایه گذاری در خاورمیانه بیش از قبل تضمین شود.

قطر و عمان هم که در زمان افزایش تنش های هسته ای ایران با عربستان و امریکا، تلاش کرده بودند، کانال دیپلماتیک مورد اطمینان تهران برای مذاکرات فی مابین باشند، بار دیگر و در مرداد ۱۴۰۲، در جریان مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا بر سر تبادل زندانیان دو کشور، نقش کشورمیانجی دیپلماتیک بین دو کشور را عهده دار شدند.

چه آنکه کره جنوبی از سال ها قبل به عنوان یکی از مهمترین دوستان تجاری ایران مطرح بود اما بلوکه شدن دارایی های ایران در این کشور متاثر از تحریم های امریکا، روابط دو کشور را سرد و وارد منازعات حقوقی کرد.

اما با وجود اهمیت کشورهای شرقی برای ایران، دولت سیزدهم ترجیح داد در انتخاب سفرای این کشورها از افرادی استفاده کند که تعهد سیاسی آنها به رئیس جمهور، بیشتر از سوابق و تجربیات آنها در امور دیپلماتیک یا وزارت خارجه اهمیت داشت.

معاون وزیر نیرو در سفارت چین

برخلاف تصور ناظران سیاسی که گمان می کردند، رئیس جمهور فردی با سابقه در وزارت خارجه را به سفارت ایران در چین منصوب کند اما «محسن بختیار» بدون سابقه حضور در وزارت خارجه و در حالی که قبلا در سمت های معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزیر نیرو، سرپرست معاونت انرژی وزارت نیرو، مدیرکل دفتر توسعه صادرات، مشاور وزیر نیرو در تامین و تجهیز منابع مالی خارجی و مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی‌ تلفیقی و راهبردی وزارت نیرو خدمت کرده است، جایگزین محمد کشاورززاده از دیپلمات های برجسته وزارت خارجه شد.

این در حالی بود که چین اولین مقصد صادرات و دومین مبدا واردات به ایران محسوب می شود و بعد از انعقاد قرارداد۲۵ ساله همکاری با این کشور باتجارت ۷.۸ میلیارد دلاری‌ غیر نفتی در بهار امسال، به مهمترین شریک تجاری ایران در زمان تحریم های امریکا تبدیل شده است.

مدیران مستعفی در سفارتخانه های عربی

از سوی دیگر، انتصاب علی صالح آبادی به عنوان سفیر ایران در قطر، گمانه زنی فعالان سیاسی درباره حضور افراد بدون تصدی در سفارتخانه ها را افزایش داد. وی در طول ریاست بر بانک مرکزی، با نوسان ارز مواجه بود و نرخ دلار آمریکا را از محدوده ۳۰ هزار تومان تحویل گرفت و در نهایت با دلار ۴۲ و ۴۳ هزار تومانی، از این پست استعفا داد.

صالح‌آبادی، دارای مدرک کارشناسی ارشد معارف اسلامی و مدیریت مالی از دانشگاه امام صادق و دکتری مدیریت مالی از دانشگاه تهران است و انتصاب او در سفارت قطر، اولین تجربه دیپلماتیک صالح آبادی محسوب می شود.

افزایش ۸۱۶ درصدی واردات ایران از قطر در سال۱۴۰۱ و افزایش ۴۵ درصدی حجم مبادلات تجاری ایران و قطر در سال۱۴۰۲ نمایانگر اهمیت این کشور در تبادلات تجاری برای عبور دولت سیزدهم از تحریم ها است. چه آنکه در جریان مذاکرات اخیر ایران و امریکا، گمانه زنی ها حکایت از آن داشت که پول های بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی به یک کشور اروپایی منتقل شده و به تدریج به یورو تبدیل می‌شود. این پول سپس به یک یا دو کشور اروپایی دیگر منتقل و در نهایت پس از طی شش تا هشت هفته به یک بانک مشخص در قطر می‌رسد.

این در حالی است که برخی گمانه زنی ها از حضور یوسف نوری وزیر مستعفی آموزش و پرورش در سفارت ایران در عمان خبر می دهند.

همکاران حزبی رئیس جمهور در اروپا

«معصومه آباد» هم بعد از آنکه از سوی ابراهیم رئیسی به سفارت ایران در فنلاند منصوب شد، مورد انتقاد افکار عمومی قرار گرفت. وی نماینده ادوار سوم و چهارم شورای شهر تهران بود. نام او در فهرست اشخاصی قرار داشت که از شهرداری تهران در دوران مسئولیت محمدباقر قالیباف، املاک نجومی دریافت کرده‌اند.

معصومه آباد عضو چهارمین دوره شورای شهر تهران (۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶) بود. او در انتخابات در فهرست ائتلاف آبادگران ایران اسلامی قرار داشت. آباد مدتی در دانشگاه لندن در رشته «جنین‌شناسی» تحصیل کرد، اما پس از مدتی این رشته را رها کرد و به ایران برگشت و در دانشگاه شهید بهشتی در رشته بهداشت باروری دکتری گرفت و حالا سفیر ایران در فنلاند است.

ضرورت حضور دیپلمات های با تجربه در سفارتخانه ها

بررسی ها نشان می دهد کشورهای توسعه یافته از سفرای با سابقه و متخصص در دیپلماسی و تجارت برای حضور در کشورهای دوست و همکار استفاده می کنند. برای نمونه «عبدالقادر امین اون» که هم اکنون سفیر ترکیه در چین است، علاوه بر آنکه مدیر یک شرکت مشاوره تجاری در چین بوده، سابقه ریاست گروه ترکیه مجمع پارلمانی اسیا، عضو کمیته امور خارجه مجلس ملی بزرگ ترکیه، رئیس گروه دوستی بین پارلمانی ترکیه و چین وعضویت گروه ترکی مجمع پارلمانی سازمان امنیت و همکاری اروپا را در کارنامه دارد.

یا «ژوجیان» که هم اکنون سفیر چین در قطر است، بیش از ۲۰سال سابقه دیپلماتیک در وزارت خارجه چین در امور کشورهای آسیایی دارد و سالها به عنوان مشاور،مدیر، دبیر سوم تا اول سفارتخانه های چین را تجربه کرده و از سال ۲۰۱۹ در قطر حضور دارد.

حضور برخی افراد بدون سابقه کاری در وزارت خارجه در سفارتخانه های مهم و حساس در حالی است که ابراهیم رئیسی در جریان مناظرات انتخابات۱۴۰۰ گفته بود «دیپلماسی اقتصادی مهم است و با سخن پیش نمی رود. باید شایسته سالاری باشد و نمی شود هر کسی مسولیتش تمام شد برای سفارت او را بفرستیم.»

سیاست همسایگی و نگاه به شرق دولت سیزدهم در حالی پیگیری می شود که در موقعیت حساس ایران در تحریم های امریکا، توصیه اقتصاددان ها بر آن است تا دیپلمات هایی با تجربه و متخصص در تجارت بین الملل در سفارتخانه های که گریزگاه ایران در تحریم ها هستند را ایفا کنند.