سفر «حسین امیرعبداللهیان» به عربستان در ۲۶ مردادماه که پاسخی به حضور دو ماه پیشِ همتای سعودی وی «فیصل بن فرحان» در تهران بود با رایزنی‌های وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان در جده همراه شد و نگاه بسیاری از رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را به خود دوخت؛ رویدادی که به عنوان یک دستاورد دیپلماتیک در نتیجه ماه‌ها تلاش دو کشور حاصل شد و پیامدهایش موضوع تحلیل و بررسی‌های گوناگون قرار گرفت.

رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی در هفته‌های اخیر با رویدادهایی مواجه شدند که برخلاف خطوط خبری و تحلیلی آن‌ها، بسیاری از محاسباتشان را به هم ریخت و به مذاقشان خوش نیامد؛ از آزادشدن منابع مسدود شدن ایران و مبادله زندانیان میان ایران و آمریکا تا پیشرفت سریع روند بازگشایی مناسبات تهران و ریاض

در روزهای گذشته بسیاری از ناظران تحولات اخیر در مناسبات تهران و ریاض را رقم خوردن صفحه جدیدی در روابط دو بازیگر مهم غرب آسیا و در راستای ارتقای سطح صلح و امنیت در منطقه توصیف و ارزیابی کردند. با این حال به نظر می‌رسد این رویداد به مذاق برخی رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان خوش نیامده باشد.

در حالی که سفر امیرعبداللهیان به عربستان یکی از مهم‌ترین موضوع‌های اخبار و تحلیل‌های رسانه‌ای در سطح منطقه بود ولی برخی رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان مانند ایران اینترنشنال و رادیو فردا صرفا به انتشار چند خبر کوتاه از دیدار وزیر امور خارجه ایران با فیصل بن فرحان و محمد بن سلمان بسنده و به این ترتیب تلاش کردند آن را کم اهمیت جلوه دهند. در برابر، رسانه‌ای چون العربیه فارسی به انتشار دقیق اخبار این سفر و دیدارهای دوجانبه پرداخت. سایر رسانه‌های فارسی‌زبان هم کوشیدند تحلیلی از وقایع مناسبات تهران-ریاض ارائه دهند.

پرداختن حداقلی به اخبار مرتبط با این سفر، ارزیابی بهبود مناسبات در چارچوب سیاست‌های کلی عربستان در حوزه منطقه، تمرکز بر اختلافات ایران و عربستان، ادعای منفعلانه بودن نقش تهران در احیای روابط با ریاض، قائل شدن مزیت‌های اقتصادی حداقلی برای ایران در این توافق و ... محورهایی مطرح در رسانه‌های بیگانه است که رویکرد آن‌ها را به خوبی نمایان می‌کند.

این گزارش به بررسی محورهای برجسته رسانه‌هایی چون «صدای آمریکا»، «العربیه»، «ایران اینترنشنال»، «بی بی سی فارسی»، «ایندیپندنت فارسی»،«رادیو فردا» و «دویچه وله فارسی» در ارتباط با سفر وزیر خارجه کشورمان به ریاض پرداخته است.

کدام بازیگر زمینه‌ساز بازگشایی روابط شد؟ وصله زدن اعتراضات به مناسبات ایران و عربستان

طیفی از رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان با تاکید بر اینکه «بهبود روابط ایران و عربستان نتیجه سیاست‌های بن سلمان است»، ارزش کار دیپلماتیک دستگاه دیپلماسی کشورمان را در احیای مناسبات دوجانبه نادیده می‌گیرند.

ایندیپندنت فارسی در گزارشی عادی شدن روابط ریاض با تهران را در راستای طرح تنش‌زدایی بن‌سلمان برای پیشبرد برنامه‌های توسعه اقتصادی و رفاه اجتماعی در قالب طرح ۲۰۳۰ دانست؛ طرحی که ایجاد امنیت و ثبات در منطقه از ضروریات اجرای آن است.

رسانه‌هایی مانند ایندیپندنت ایران را ناگزیر به توافق با عربستان دانسته و در احیای مناسبات تهران- ریاض، نقشی منفعلانه و حداقلی برای کشورمان قائلند. «بابک امامیان» کارشناس ایندیپندنت مدعی شد که هدف جمهوری اسلامی از بهبود روابط با عربستان سعودی، پیشرفت اقتصادی نیست، بلکه حاکمان ایران در پی افزایش مشروعیت، بقا و تثبیت موقعیت‌ خود هستند.

برخی رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان مانند ایران اینترنشنال و رادیو فردا صرفا به انتشار چند خبر کوتاه از دیدار وزیر امور خارجه ایران با فیصل بن فرحان و محمد بن سلمان بسنده و به این ترتیب تلاش کردند آن را کم اهمیت جلوه دهند

این رسانه‌ها همچنین با ارتباط دادن تحولات اخیر سیاست خارجی ایران با اعتراضات سال گذشته می‌گویند بهبود رابطه با عربستان، گامی است در جهت بیرون آمدن از حصاری که جمهوری اسلامی برای خود ایجاد کرده است.

به این ترتیب فارسی‌زبان‌های بیگانه اختیار و کنشگری ایران در زمینه بازگشایی روابط با عربستان را مورد تردید قرار می‌دهند.

تمرکز بر اختلافات تهران و ریاض

به رغم بهبود روابط ایران با عربستان که نمود بارز آن در بازگشایی سفارتخانه‌ها و دیدارهای دوجانبه مشهود است، برخی رسانه‌ها می‌کوشند از دریچه بزرگنمایی اختلافات دو طرف به مناسبات دو کشور بپردازند و از همین منفذ آینده روابط ناروشنی را پیش‌بینی کنند.

«حسن هاشمیان» تحلیلگر جهان عرب در گفت و گو با صدای آمریکا از جمله دلایل ازسرگیری روابط میان «این دو رقیب منطقه‌ای» را «بی‌نتیجه ماندن جنگ‌های نیابتی در خاورمیانه» دانست و مدعی شد که اختلافات میان ایران و عربستان به قوت خود باقی هستند.

رسانه‌ای چون العربیه فارسی به انتشار دقیق اخبار این سفر و دیدارهای دوجانبه پرداخت. سایر رسانه‌های فارسی‌زبان هم کوشیدند تحلیلی از وقایع مناسبات تهران-ریاض البته از زاویه دید و منافع خود ارائه دهند

دویچه وله فارسی هم در گزارشی نوشت: علیرغم تمجیدهای این دو از برقراری مجدد مناسبات، هم‌چنان اختلافات بسیاری بر این روابط سایه انداخته است؛ از جمله بر سر برنامه هسته‌ای ایران، مناقشه بر سر جزایر سه‌گانه، میدان‌های گازی مشترک، مسائل امنیتی منطقه، مناسبات کشورهای عرب منطقه با اسرائیل و پافشاری ایران بر دشمنی با این کشور و بالاخره بحران یمن که علیرغم برخی پیشرفت‌ها در مسیر صلح، هنوز حل نشده است.

توافق با عربستان و نسبتِ آن با اهداف منطقه‌ای تهران/تلاش برای میان کشیدن پای صهیونیست‌ها

بهبود روابط تهران-ریاض از نگاه بسیاری از تحلیلگران به تقویت مناسبات در سطوح مختلف سیاسی و امنیتی در راستای افزایش ثبات در منطقه و همچنین تثبیت نقش ایران در این زمینه منتج خواهد شد، با این حال رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان این مهم را مورد تردید قرار می‌دهند.

بی‌بی‌سی فارسی با اشاره به آنچه «تبلیغ» و «دستاوردسازی برای رئیسی» در ارتباط با توافق با عربستان خواند، آورد: برخی مقامات حتی از تشکیل نوعی ائتلاف نظامی برای حفظ امنیت منطقه و کاهش حضور کشورهای غربی سخن گفته‌اند، در حالی که به گفته کارشناسان، چنین انتظاراتی در شرایط کنونی و با توجه به اختلافات عمیق عقیدتی و سیاسی حکومت‌های دو کشور واقع‌بینانه نیست و بعید به نظر می‌رسد که عربستان سعودی و سایر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس به جای اتکای به حمایت غرب از امنیت خود، در این زمینه به همکاری با ایران روی بیاورند. حتی در دوره قبل از انقلاب اسلامی نیز پایه‌های اتکای این کشورها به حمایت ایران روابط نزدیک ایران با غرب مبتنی بود.

این رسانه برای اثبات ادعای خود به تماس تلفنی وزیر خارجه عربستان با همتای آمریکایی‌اش همزمان با دیدار امیرعبداللهیان با ولیعهد عربستان اشاره کرد و آورد: وزیران خارجه سعودی و آمریکا بر هماهنگی و تقویت همکاری دوجانبه در مورد موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی به خصوص ارتقاء امنیت و ثبات در منطقه خاورمیانه و تلاش دو کشور متحد برای ایجاد پایه‌های صلح در منطقه و جهان به طور کلی گفتگو کردند؛ این خبر در حالی منتشر شده که منابع مختلف از تلاش ایالات متحده برای میانجیگری بین عربستان سعودی و اسرائیل در راستای عادی‌سازی روابط دو کشور و دستیابی به توافقی مانند «توافق ابراهیمی» بین اسرائیل و چند کشور دیگر عرب خبر داده‌اند.

در همین پیوند، سفر وزیر امور استراتژیک رژیم صهیونیستی به واشنگتن و دیدار او با وزیر خارجه آمریکا مورد توجه برخی از این رسانه‌ها قرار گرفت. البته صدای آمریکا با تصادفی خواندن این همزمانی، برجسته شدن موقعیت عربستان را مدنظر قرار داد و تلاش کرد عربستانی را نوک مثلثی روابط با ایران و رژیم صهیونیستی نشان دهد؛ مثلثی که به خاطر نفوذ واشنگتن بر عربستان احتمالا «متساوی‌الساقین» نخواهد بود!

گروهی از رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی با ارتباط دادن تحولات اخیر سیاست خارجی ایران با اعتراضات سال گذشته مدعی‌اند بهبود رابطه با عربستان، گامی است در جهت بیرون آمدن از حصاری که جمهوری اسلامی برای خود ایجاد کرده است

دویچه وله فارسی هم در گزارشی آورد: حرکت تهران و ریاض به سمت احیای روابط دیپلماتیک در حالی رخ داده که تلاش آمریکا برای عادی‌سازی مناسبات عربستان و اسرائیل به شدت افزایش یافته و احتمال موفقیت این تلاش‌ها در آینده نزدیک زیاد ارزیابی می‌شود؛ شواهدی از حرکت ریاض به سمت عادی‌سازی روابط با اسرائیل نیز به چشم می‌خورد.

این رسانه با اشاره به اظهارات «رحمان قهرمان‌پور» کارشناس امور بین‌الملل در گفت‌وگو با یک رسانه داخلی، مساله عادی‌سازی روابط رژیم صهیونیستی با عربستان را یک آزمون سخت در برابر روابط ایران و عربستان دانست و از قول او نوشت: این که تهران و ریاض با وجود دو سال مذاکره نتوانستند بدون طرف سوم روابط خود را عادی کنند و ایران «منت‌دار چین» شد از نظر برخی اشکال دارد و «به هر حال حضور چین در این رابطه تا حدی استقلال عمل را از ایران می‌گیرد».

توافق با عربستان برای ایران آورده اقتصادی نخواهد داشت؟

رسانه‌های خارجی فارسی زبان تلاش می‌کنند پیامدهای مثبت اقتصادی رابطه با عربستان را هم زیر سوال ببرند. به عنوان نمونه کارشناس روابط بین‌الملل ایندیپندنت فارسی، کاهش تنش‌ در آب‌های تنگه هرمز و توقف «تهدیدهای جمهوری اسلامی» علیه کشتی‌های تجاری در این آبراه‌ها را از دستاوردهای عربستان سعودی توصیف کرده و مدعی شده روابط تجاری بین جمهوری اسلامی و عربستان در پی از سرگیری روابط، در سطح اقتصاد کلان بین‌المللی نخواهد بود چرا که جایگاه ایران در عرصه اقتصاد جهانی در حال حاضر در این سطح نیست.

جمع‌بندی

رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی در هفته‌های اخیر با رویدادهایی مواجه شدند که برخلاف خطوط خبری و تحلیلی آن‌ها، بسیاری از محاسباتشان را به هم ریخت و همچنان که اشاره شد به مذاقشان خوش نیامد؛ از آزادشدن منابع مسدود شدن ایران و مبادله زندانیان میان ایران و آمریکا تا پیشرفت سریع روند بازگشایی مناسبات تهران و ریاض. در چنین وضعیتی دو رویکرد عمده این رسانه‌ها را بیشتر می‌توان حول محور سکوت و عبور معنادار از اخبار توسعه مناسبات ایران و عربستان شاهد بود و نیز تردید در واقعیات و تخریب چشم‌اندازهای احیای روابط دو بازیگر مهم غرب آسیا.