همنوا / محمدعلی مزرعه محمدی: توهین به مقدسات مسئله‌ای است که هر از گاهی در جوامع مختلف موجب جریحه‌دار شدن احساسات بســیاری از افـراد می‌شــود و حتــی ممکن اســت این عمــل، جوامع را درگیر آشــوب‌های خطرناک نموده و همچنین به کشــته شــدن انســان‌ها منتهی شود. در این میان نظام‌هــای حقوقی مختلــف، ره‌یافت‌های متفاوتی را در قبال این فعل دنبال می‌کنند که شــاید بتــوان نگاه حقوق بشــر بــه‌عنوان متضمــن کرامت انسانی ابنای بشــر را در مواجهه با این مسئله جالب دانست و از آن به‌عنوان ره‌یافتی ممتاز یاد کرد. نظام بین‌المللی حقوق بشر به‌رغم مذموم دانستن هتــک حرمــت و لــزوم جرم‌انــگاری توهین بــه افراد، تعریفی از توهین به مقدسات ارائه نداده است؛ علت هم این است که ارائۀ چنین تعریفی در عصر ما بنابر سه دلیل عملاً ً بی‌فایده است: 
 
۱. امــروزه به‌دلیل وجــود اینترنت و فضــای مجازی، ارائۀ مطالب مختلف از جمله محتوای هنری، علمی و اعتقادی که توهین به مقدسات عموما ً ذیل چنین قالب‌هایــی صــورت می‌پذیــرد، عملا ً در بســتری رخ می‌دهد که فرد توهین کننده یا به واســطۀ هویتی غیر از هویت واقعی خود به انتشار مطالب می‌پردازد و یا پس از احســاس خطر به کشور دیگری می‌گریزد و  یا این عمل را در جامعه‌ای غیر از آن جامعه‌ای که فلان  مطلب و فلان اثر توهین به مقدسات تلقی می‌شود،  تولیــد و انتشــار می‌‌کنــد؛ لــذا در چنیــن وضعیتــی نمی‌تــوان همانند بســترهای ســنتی، افــراد توهین‌کننده را به محکمه کشاند و پس از اثبات وقوع توهین به موضوع مقدس، وی را مجازات کرد.
 
۲. بی‌شــمار بودن مصادیق مقدس نیــز یکی دیگر از  دلایلی اســت کــه نظام بیــن‌المللی حقوق بشــر را از تعریف توهین به مقدســات بازداشــته است. امور و یا موضوعات مقدس در جوامع مختلف بســیار بوده و حتی بعضاً در تضاد با یکدیگر هســتند. به‌عنوان مثــال در میان پیروان مذاهــب مختلف در خصوص قبور بــزرگان دین، رویکردهای مختلفــی وجود دارد.  
یک دســته چنین اماکنــی را «مقدس» می‌شــمارند و عده‌ای دیگــر دقیقاً در نقطۀ مقابــل، زیارت چنین اماکنی را کفر می‌پندارند و کشــتن زائران این اماکن را «مقدس» قلمداد می‌کنند. طبعاً در چنین وضعیتی اولاً مصادیــق مقدس را نمی‌تــوان احصا نمود و ثانیا اگــر بخواهیــم اقدامــات قهرآمیــزی بــرای توهین به  
مقدسات وضع کنیم، تعداد موضوعاتی که انسان‌ها برای صحبت و ســاخت اثر پیرامون آن‌هــا اجازه پیدا نمی‌کنند، بســیار کمتر از تعداد موضوعاتی می‌شود که انسان‌ها مجاز به نزدیک شدن بدان‌ها می‌شوند. ثالثاً در حوزۀ مقدسات، نمی‌توان روشــن کرد که دقیقاً کدامین اعمال توهین به آن‌ها تلقی می‌شوند!  مثلاً آیا نوشتن نقد تاریخی در روزنامه‌ای به عملکرد یـک شــخصیت دینی کــه توســط یک عــده مقدس شــناخته می‌شــود، توهین اســت یا نیســت؟ یا مثلاً کشــیدن کاریکاتور اماکن مذهبی توهین است یا نه؟ و هزاران ابهام از این قبیل.
 
۳. دلیل دیگری هم که در این‌جا می‌توان به آن اشــاره  کرد، امــکان سوءاســتفادۀ افــراد از تعریــف توهین به مقدســات توســط نظام بین‌المللی حقوق بشــر است. چنانچه بخواهیم بدون روشن کردن مصادیق مقدس و برشــمردن افعال توهین‌آمیز نسبت به هریک از آن‌ها که در گذشــته عـدم امکان رقم زدن چنین وضعیتی مطرح شد، به طور کلی توهین به مقدسات را جرم‌انگاری کنیم یا به هر شــکل دیگــر آزادی افراد را به این بهانه محدود نماییم، آن‌گاه هر کسی که دلش می‌خواهــد دیگــران را در بیــان اندیشــه‌های منتقد  یا مخالــف محــدود نماید، با توســل بــه ممنوعیت توهین به مقدسات دست به تقدس‌سازی از طریق و اندیشــۀ خود می‌کند و در نتیجه حق بر آزادی بیان را بــا سوءاســتفاده از وضعیتی کــه پیش آورده اســت، مخدوش می‌سازد. اکنون شــاید این سؤال به‌وجود آید که آیا حقوق بشر در مقابل توهین به مقدســات که یکی از رنج‌آورترین افعال خصوصاً برای افراد دین‌مدار است، هیچ عکس‌العملی را تجویز نمی‌کند و دچار انفعال اســت و حتی به بهانۀ آزادی بیان چنیــن عملی را جایز می‌داند؟  
پاســخ این ســؤال، منفــی اســت. در ادامه بــه مواضــع حقوق بشــر در ایــن خصــوص خواهیم پرداخت.

حقوق بشــر قبل از هــر چیزی ذیل مفهــوم «آموزش حقــوق بشــر» و «تربیــت حقوقــی بشــر»، تمامی انســان‌ها را فارغ از این‌که به چه اعتقادی هســتند، به احترام در مقابل مقدسات دیگــران دعوت می‌کند و تشویق می‌نماید که اعتقادات دینی، مذهبی و فرقه‌ای افراد را که گاه ممکن است در قالب مراسم‌ها و مناسک مذهبی تبلور عمومی هم پیدا کنند، محترم شمارند و با حفظ احترام، به گفت‌وگو با پیروان فرق و مذاهب مختلف بنشینند. برای نیل به این هدف، سازمان‌های حقوق بشری متعدد، ضمن تأکید بر حق والدین برای تربیت دینی فرزندان خود، سازوکارهای مختلف و جذابی را نیز برای کودکان و نوجوانان طراحی کرده‌اند که هر انسانی از همان آغاز به درک این احترام برسد. در این میان حقوق بشر تنها در مواردی نقد و یا مبارزه با امری را که توسط دیگران مقدس شمرده می‌شود، تجویز می‌کند که آن امر، محرک یا مصداق تبعیض یا خصومت یا اعمال خشونت علیه افراد باشد. همچنین تربیت حقوق بشری، انسان‌ها را تشویق می‌کند که پس از این‌که مقدساتشان مورد توهین قرار گرفت، به جای انجام رفتارهای خشونت‌آمیز، به مبارزۀ مدنی با فرد و یا مجموعۀ هتاک روی آورند و با یک سری از اعمال ایجابی مانند تولید محتوا پیرامون موضوع مقدس مورد نظرشان، به دفاع از مقدسات و بزرگان آیین خود پردازند؛ چرا که اثر چنین کارهایی قطعاً بیشتر از رفتارهای خشونت‌محور است.
در پایان ضمن تأکید بر مذموم بودن توهین به مقدسات یا همان مغز اعتقادات دینی، مذهبی و فرق های افراد از نگاه حقوق بشر، جای دارد پیرامون حرکت اخیر افراد غافل در فیلم «عنکبوت مقدس» که حرم مطهر امام رئوف ما را به تار عنکبوت تشبیه کرده و طبعاً احساسات میلیون‌ها انسان دلداده را جریحه‌دار نموده است، به این واقعیت اشاره شود که این شجرۀ طیبه، همواره در فزونی و تناوری بوده است و از عوعو سگان و آمد و رفت کلاغان، شاخ و برگش نفرسوده است.

صد باد صبا این‌جا با سلسله می‌رقصند / این است حریف ای دل! تا باد نپیمایی