به گزارش همنوا به نقل از ایرنا؛ برگزاری برخی تئاترها و کنسرت‌ها در فضای مجازی، اتفاقی نو بعد از همه‌گیری بیماری کووید ۱۹ است. افزایش تعداد برنامه‌هایی که به‌صورت زنده در فضای مجازی پخش شده است، موجب شد مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ششم خرداد با انتشار بیانیه‌ای اعلام کند: «برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری در فضای مجازی تنها در چارچوب قوانین و مقررات جاری کشور و با اخذ تأییدیه از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجاز است.»

بستر برخی فعالیت‌های فرهنگی تغییر کرده است

انتشار چنین بیانیه‌‎ای توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای برگزاری رویدادهای فرهنگی در فضای مجازی، گستره بزرگی از فعالیت‌ها را در برمی‌گیرد. چرا وزارت فرهنگ و ارشاد اقدام به انتشار بیانیه‌ای درباره لزوم اخذ مجوز برای فعالیت در فضای مجازی کرد؟ ابوالفضل قناعت‌پیشه، مدیر گروه نشر دیجیتال مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دراین‌باره به خبرنگار ایرناپلاس گفت: در شرایط خاصی که بعد از شیوع کرونا داشتیم، بعضی از پلتفرم‌ها و عرضه‌کنندگان آثار دیداری و شنیداری اقدام به فعالیت‌هایی در فضای مجازی کردند، که هیچ ایرادی ندارد و آنها باید به فعالیت خود ادامه دهند؛ اما مشکلی که به وجود می‌آید این است که پیش از این، بستر این فعالیت‌ها فضای مجازی نبود و حال که تغییر بستر انجام شده، نیاز است برای فعالیت‌های جدید از وزارت فرهنگ و ارشاد مجوز دریافت شود. اگر فعالیتی قبل از این دوره مجوز داشت می‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد و گاهی مجوز برخی فعالیت‌ها نیاز به بازبینی دارد.

قناعت‌پیشه با اشاره به نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و احتمال برگزاری آن به‌صورت مجازی توضیح داد: بعضی از پلتفرم‌ها اقدام به فعالیت‌هایی در فضای مجازی کرده‌اند که درباره کم و کیف برگزاری آن بحث وجود دارد. بعضی از پلتفرم‌ها اعلام کرده بودند در این شرایط که نمایشگاه کتاب برگزار نمی‌شود، ما آن را برگزار می‌کنیم. برگزاری هرگونه رویداد یا نمایشگاه فرهنگی و هنری باید با مجوز فرهنگ و ارشاد باشد. طی جلساتی که با مدیران این پلتفرم‌ها داشتیم، برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب را از روی سایتشان حذف کردند. چراکه متولی همه رویدادهای فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد است و جز با اخذ مجوز از وزارت ارشاد نمی‌توانند این رویدادها برگزار شوند، این، دلیل انتشار آن اطلاعیه است.

نورووزی: اطلاعیه وزارت ارشاد مبهم است

کامبیز نوروزی، حقوقدان درباره این اطلاعیه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی  به خبرنگار ایرناپلاس گفت: برگزاری تئاتر، کنسرت موسیقی و نمایش فیلم به شکل عادی در سالن‌های تئاتر و موسیقی و سینما نیازمند اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و انتشار محتوای صوتی و تصویری از طریق فضای مجازی مشمول اصل آزادی است؛ چراکه قانونی برای آن وجود ندارد.

در بخشی از اطلاعیه وزارت فرهنگ و ارشاد اعلام شده است: «اصول و ضوابط محتوایی تولید و عرضه محصولات و آثار فرهنگی و هنری تابع همان مقررات جاری تولید محصولات فرهنگی است و صرف فراهم بودن بستر عرضه در فضای مجازی نمی‌تواند ناقض آن مقررات باشد. برگزاری پویش‌ها، جشنواره‌ها و سایر رویدادهای فرهنگی، هنری و رسانه‌ای در فضای مجازی هم بدون هماهنگی این وزارتخانه غیرمجاز است.» اما مشخص نیست «سایر رویدادهای فرهنگی هنری رسانه ای» کدام فعالیت‌های فرهنگی را شامل می‌شود.

نوروزی درباره حد و حدود بیانیه وزارت فرهنگ و ارشاد توضیح داد: این اطلاعیه مبهم است و شاید علت ابهام آن این است که عبارتی که به کار رفته «رویدادهای فرهنگی، هنری و رسانه‌ای در فضای مجازی» است، این عبارتِ کلی و مبهم، شامل خیلی چیزها می‌شود، مانند شعری که یک شاعر در یک پیام‌رسان منتشر می‌کند یا یادداشت و مقاله‌ای که روزنامه‌نگار در پیام‌رسانی می‌گذارد، تا انتشار عکس، تصویر، فیلم، موسیقی و ... اختیارات وزارت ارشاد محدود است به مسائل مربوط به سینما، تئاتر، موسیقی و نشریات به شکلی که به‌صورت متعارف پخش شوند، یعنی برای مثال نمایش فیلم در سالن سینما، اجرای کنسرت یا انواع حامل‌های صوتی مانند دی‌وی‌دی برای موسیقی در سالن. تعمیم این الزام به فضای مجازی، با اصول حقوقی سازگار نیست و نقض آزادی‌های فردی و اجتماعی محسوب می‌شود.

ارشاد: اطلاعیه کاملاً شفاف است

مشخص نبودن فعالیت‌هایی که نیازمند اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد هستند در برابر آنهایی که هنرمندان می‌توانند بدون اجازه این سازمان در فضای مجازی برگزار کنند، سؤال دیگری بود که قناعت‌پیشه در پاسخ به آن گفت: برای شخصیت‌های حقیقی و حقوقی بسته به حجم و محدوده اطلاع‌رسانی که می‌کند، می‌تواند متغیر باشد. گاهی یک ناشر و نویسنده برنامه‌ای زنده در فضای مجازی برگزار می‌کنند و نظر شخصی خود را می‌گویند، برای چنین برنامه‌ای نیاز نیست مجوز بگیرند، مگر اینکه دامنه فعالیت خیلی گسترده باشد یا حرفی بزنند که خلاف قوانین کشور باشد. همچنین تبلیغ کنسرت و فعالیت فرهنگی در فضای مجازی بلامانع است اما اینکه فردی بخواهد کنسرت برگزار کند، باید مجوز وزارت ارشاد داشته باشد.

او با تأکید بر اینکه اطلاعیه منتشر شده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد، کاملاً شفاف است، توضیح داد: در این اطلاعیه بیان شده است هرگونه رویداد یا جشنواره‌ای که در فضای مجازی برگزار شود، این تعریف مشخصی دارد. اینکه هرکس در پیج شخصی نظری دهد اعم از خواننده، نویسنده و .. طبیعتاً می‌تواند مشمول آن دستورالعمل‌ها نباشد.

اول باید قوانین مناسب تصویب شود، و الا باعث آشفتگی می‌شود

فضای مجازی و امکانات آن، هر روز در حال گسترش و پیشرفت است. به همین دلیل مصرف‌کنندگان آن و مسئولان با شرایط جدیدی روبه‌رو هستند. به گفته نوروزی برای نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد بر فضای مجازی ابتدا باید قوانین مناسب برای آن تصویب شود، او افزود: در حال حاضر قوانین موجود چنین اجازه‌ای به وزارت فرهنگ و ارشاد نمی‌دهد. مسئله مهم‌تر از قانون این است که نظام اجرایی، قضایی و قانون‌گذاری ایران باید تکلیف خود را با آنچه به عنوان محیط وب می‌شناسیم، روشن کند. جریان گردش اطلاعات در بستر اینترنت جریانی است که روز به روز پیشرفت می‌کند، گسترده‌تر می‌شود و کاربران آن هم بیشتر می‌شود.

این حقوقدان افزود: برخی سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و مجریان کشور نمی‌خواهند این واقعیت را بپذیرند و مدام مایلند چتر کنترلی خود را گسترده‌تر کنند، غافل از اینکه این امکان عملاً وجود ندارد. این شیوه برخوردی که سال‌هاست با محیط وب در کشور انجام می‌شود، بیش از آنکه به نظم امور کمک کند باعث آشفتگی فضای فرهنگی شده است. 

عهد فیسبوک و وبلاگ تا عصر حکومت پیام‌رسان ها

بسیاری، نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد بر فعالیت‌های فرهنگی در فضای مجازی را موضوع جدیدی قلمداد کردند. این در حالی است که  به گفته قناعت‌پیشه، نظارت بر حوزه فرهنگ در فضای مجازی بر عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، او افزود: به همین منظور اسناد بالا دستی متفاوتی وجود دارد که یکی از آنها آیین‌نامه ساماندهی است که حدود و ثغور فعالیت‌های فرهنگی، قوانین و دستورالعمل‌های آن را مشخص کرده است. ذیل آیین‌نامه ساماندهی دستورالعمل‌هایی داریم که برای فعالیت‌های حوزه‌های مختلف در فضای مجازی مشخص شده است.

به گفته نوروزی در سال ۸۹ یک آیین‌نامه تحت عنوان «آیین‌نامه ساماندهی و توسعه رسانه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی دیجیتال» در هیئت دولت به تصویب رسیده است. او درباره عملکرد این آیین‌نامه توضیح داد: این آیین‌نامه نمی‌تواند مستند قانونی صحیحی برای اطلاعیه وزارت ارشاد محسوب شود. در سال ۱۳۸۹ فضای وبلاگ و فیس‌بوک غالب است و هنوز پیام‌رسان‌ها وجود ندارند و در نتیجه استفاده نمی‌شوند. فضای سال ۸۹  با فضای امروز که فضای گردش اطلاعات در ایرانِ تحتِ حکومتِ پیام‌رسان‌ها است خیلی فرق دارد. برآوردها برای کاربران تلگرام در ایران حدود ۴۰ میلیون نفر است.

انتشار محتوای مجرمانه در وب، مستحق مجازات

به گفته این حقوقدان از نظر حقوقی این آیین‌نامه نمی‌تواند مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد برای صدور حکم فعالیت‌های فرهنگی در فضای مجازی باشد. او افزود: فرض کنید فردی در خانه نشسته و چند دقیقه ساز می‌نوازد. بر اساس این اطلاعیه، او هم باید مجوز بگیرد. کلمه مبهمی مانند « سایر رویداد فرهنگی» یعنی محدود کردن آزادی‌های فردی و اجتماعی. البته طبیعی است که اگر کسی محتوای مجرمانه در محیط وب قرار دهد مستحق تعقیب کیفری و مجازات است و بحثی در این نیست، اما به این معنی نیست که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مدعی آن شود که برای هر کدام از اینها باید مجوزی دریافت شود. 

استفاده از فضای مجازی برای ادامه فعالیت‌های فرهنگی تا حد امکان، راهی است که هنرمندان برای دسترسی به بخشی از حقوق صنفی و همچنین ایجاد فضای فرهنگی برای مردم در نظر گرفته‌اند. ایجاد محدودیت برای چنین فعالیت‌هایی موجب آسیب به قشر فعال در این حوزه و همچنین نادیده گرفتن حقوق شهروندی در داشتن امکان دسترسی به کالاهای فرهنگی و همچنین انتشار آن خواهد شد. کاش وزارت فرهنگ و ارشاد با در نظر گرفتن نیازهای جامعه گامی در راه تسهیل دسترسی‌ها بردارد تا بتوان شاهد ادامه فعالیت هنرمندان در جهان پساکرونا بود.

گزارش از آیدین پورخامنه