سهند ایرانمهر؛ آموزش مدرن در ایران به افراد زیادی مدیون است که در این میان چهار تن بیش از دیگران  نقش داشته اند، عظمت کاراین افراد آنجاست که با پشتکار و به مدد دانش و اطلاع خود از تحولات روز، سنگ بنای آموزش نوین را بر آوار روش ناکارآمد پیشین نهادند، برای درک چنین خرق عادتی کافی است تصور کنید در همین دوره و زمانه کسی بخواهد تحول و نوآوری جدیدی را در مضمون و ساختار نظام آموزشی کنونی بوجودآورد. منشاء آموزش نوین در ایران در واقع از ائتلاف سیاستمداران، متجددین و تجارخوشفکر وآشنا با تحولات جدید بوجود آمد: 

میرزا حسن تبریزی مشهور به رُشدیه 
او را پدر فرهنگ نوین ایران می دانند. قرار بود به نجف برود و تلمذ کند اما به استانبول و بیروت رفت و با با سبک نوین آموزش به ایران برگشت و اولین مدرسه به سبک جدید به نام  مدرسهٔ رشدیه را در تبریز تاسیس کرد.
نیما یوشیج در شعری این چنین به او اشاره می کند:
یاد بعضی نفرات، روشنم می‌دارد
اعتصام، یوسف
حسن رشدیه
قوتم می‌بخشد...

علی‌خان امین‌الدوله 
 در سفرهای ناصرالدین شاه به فرنگ، همراه او بود، پس از بازگشت از سفر سوم فرنگ در سال ۱۳۰۶ قمری موظف به تدوین قانون شد اما پس از تدوین از اجرای آن جلوگیری شد. در سال ۱۳۱۳ مغضوب بود وامین‌السلطان صدراعظم وقت او را  پیشکار آذربایجان کرد. در همین زمان امین الدوله با دعوت رشدیه به تبریز و حمایت مالی از او به تاسیس مدرسه رشدیه کمک کرد  در اواخر سال ۱۳۱۴ امین‌الدوله صدراعظم شد. این انتصاب باعث تقویت اصلاحات و شادمانی متجددین شد.  در زمان زمامداری امین الدوله، نهضت فرهنگی مدرسه‌های جدید آغاز شد و آزادی مطبوعات و اصلاحات گسترده ای صورت گرفت.

محمود خان(علامیر) احتشام السلطنه و یحیی دولت آبادی
مدرسه رشدیه باعث شد تا در دهه دوم قرن چهاردهم هجری قمری گروهی از روحانیون متجدد و برخی روشنفکران متجدد با همراهی تجار تهران و تبریز با مشاهده برخی اختلاف نظرها میان رشدیه با هیات مدیره منصوب امین الدوله(صدراعظم) انجمن معارف را با هدف ترویج آموزش به شیوهٔ غربی تاسیس کنند. این انجمن با تاسیس مدرسه، تدوین کتاب‌های درسی، کتابخانه، دارالترجمه، دارالتألیف، و کلاس‌های شبانه برای بزرگسالان و انتشار روزنامهٔ معارف کار خود را آغاز کرد. حامی اصلی انجمن امین الدوله بود. همکاری رشدیه با محمود خان احتشام السلطنه (دیپلمات) و یحیی دولت آبادی نقش مهمی در گسترش آموزش های نوین در مدارس جدید داشت. یحیی دولت آبادی هم از سوی امین الدوله به عضویت انجمن معارف درآمد  و پیگیری های او باعث تاسیس دست کم سه مدرسه و ارتقای چشمگیر سطح آموزش شد. مجموع این اقدامات سنگ بنای ورود ایران به مرحله جدیدی از آموزش منطبق با استانداردهای روز جهان شد.
 

تصویر از راست به چپ: یحیی دولت آبادی، احتشام السلطنه، امین الدوله و میرزا حسن رشدیه.