همنوا / میراعتماد عمادی

سقاخانه‌ها در معماری سنتی ایرانی، بیشتر در شهرهای کویری کاربرد دارد، با این حال، سقاخانه اهراب، تنها سقاخانه تاریخی تبریز است. 
سقاخانه در شهرهای قدیمی ایران، به فضاهای عمومی‌ کوچکی گفته می‌شود که به همت اهالی و کسبه، برای رفع تشنگی عابران ساخته می‌شد. عابرانی که به یاد تشنگی ظهر عاشورا می‌نوشند و زیر لب، سلامی به مولا و اولاد و اصحاب ایشان می‌دهند. همین امر باعث شده سقاخانه، ارتباط تنگاتنگ با باورهای عاشورایی مردم داشته‌باشد. حضور کاشی‌کاری‌های مذهبی و کتیبه‌های عاشورایی در جداره‌های سقاخانه‌های تاریخی، از همین نقطه‌نظر تاریخی و اعتقادی است.  
سقاخانه تاریخی محله تاریخی اهراب در تبریز، تنها سقاخانه تاریخی تبریز است که سال 1385 با شماره 17503 در فهرست آثار ملی تبریز ثبت شده‌است. با این حال، متاسفانه این سقاخانه، در آخرین نفس‌های حیات تاریخی به سر می‌برد. وقتی برای عکس‌برداشتن از این محل، به اهراب رفتیم، بابنای تکیده‌ای مواجه شدیم که دَرَش به روی عابران بسته‌است و هر آن، احتمال سقوط آن وجود دارد. سقاخانه بسته است و کلیدش، آن‌طور که اهالی می‌گویند، در اداره اوقاف است. با یک برآورد ساده، سرجمع هزینه مورد نیاز برای استحکام‌بخشی و مرمت این اثر، رقم بسیار کوچکی است، اما متاسفانه میراث‌فرهنگی، اوقاف و شهرداری تبریز، توجهی به این اثر ارزشمند ندارند. از همه‌ مهم‌تر باید از اهالی متموّل اهراب گله‌مند باشیم که همتی برای آبادانی میراث فرهنگی و مذهبی محله اصیل خود ندارند. در 16 سالی که از ثبت ملی اثر می‌گذرد، هیچ قدمی برای سامان‌دهی این سقاخانه برداشته نشده‌است. 
 سقاخانه اهراب حدود هفت متر طول و پنج متر عرض دارد و با مساحتی حدود 42 متر مربع تنها بازمانده آیین سقاخانه ای در تبریز است. این بنا که ورودی آن در ضلع شمالی قرار دارد، در جهت شمال به جنوب ساخته شده و از طریق یک هشتی که با مصالح چوبی مسقف است به داخل بنا متصل می شود. 
 متاسفانه با احداث ساختمان‌های جدید، بخش ورودی بنا، مورد تهدید و فشار قرار گرفته و از حالت پایدار خارج شده‌است. نمای غربی بنا نیز در اثر نوشته های تبلیغاتی مخدوش شده‌است. قسمتی نیز با پوشش اندود گچ و خاک از حالت اولیه خارج شده‌است. قسمت‌هایی از بنا نیز در اثر رطوبت و عوامل جوی آسیب دیده است. 
همچنین مرمت هره‌چینی و ناودانی که به دلیل آسیب‌دیدن، آب باران را به درون بنا بازگشت می‌دهد و نشانه‌گذاری روی ترک محراب این بنا از اقداماتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.