یک کارشناس مسائل قفقاز «سیاست نرم» را راهکار نوین دولت جمهوری‌آذربایجان برای مقابله با نفوذ اسلام‌گرایان خواند و اظهار داشت: دولت آذربایجان، قصد دارد با اصالت‌زدایی از جریان دینی، اسلامی شبیه «اسلام سکولار رایج در ترکیه» را در کشور، جا بیندازد.

به گزارش همنوا پاتوق فرهنگی طوبی با موضوع «این روزهای همسایه شمالی» و با حضور اهالی فرهنگ شهر تبریز برگزار شد. در این جلسه دکتر حسن گلی کارشناس مسائل قفقار به بررسی وضعیت فعلی کشور جمهوری آذربایجان پرداخت. او سخنان خود را با طرح یک سئوال درباره دلیل اهمین جمهوری آذربایجان آغاز کرد و گفت: شاید اولین نکته این سوال باشد که جمهوری آذربایجان چرا باید برای ما اهمیت داشته باشد؟ در پاسخ باید گفت جمهوری آذربایجان با دلایل بسیاری برای ما اهمیت دارد. نخست این که این کشور همسایه ما است و همسایه باید از همسایه خود شناخت داشته باشد. ما تاریخ و مذهب و زبان مشترک داریم و این اشتراکات به جای این که به ما در گسترش روابط کمک کند؛ در عمل عامل اختلاف دو کشور است و حتی بعضا عامل افتراق. او افزود: جمهوری اسلامی ایران اولین کشور شیعه دنیا است و آذربایجان دومین. ما کشورهای رقیب و دشمن زیادی داریم و ممکن است آذربایجان جای پایی برای دشمنان ما شود. در ادامه گلی به تحلیل وضعیت جمهوری آذربایجان پرداخت و گفت: برای تحلیل بیشتر وضعیت این کشور باید یک مثلث در نظر بگیریم. یک ضلع این مثلث بحث حاکمیت این کشور است، ضلع دیگر جریان مخالفت و غرب‌گرای در آذربایجان و ضلع سوم اسلام گرایی و مسلمانان آذربایجان است. او در ادامه تصریح کرد: در آذربایجان هرکس بخواهد در حوزه سیاست صحبت کند باید موضع خود را نسبت به قره‌باغ مشخص کند. مهم‌ترین موضوع جمهوری آذربایجان از بدو استقلال تا امروز این بحث است. ما باید در تمام مباحث حوزه آذربایجان این موضوع را در نظر بگیریم. بحث دیگر قوم‌گرایی است که با عناوین متفاوتی مطرح می‌شود. دیگر بحث مهم این حوزه مذهب است که هر گروه باید نسبت خود را با این موضوع مشخص کند. اقتصاد و معیشت نیز از دیگر عناصر مهم این بحث هستند که اخیرا محل مناقشات زیادی شده‌است. در حوزه سیاست خارجه هم از دیرباز این منطقه محل منازعه قدرت‌های مختلف بوده فارغ از این که این منطقه چه نام داشت و متعلق به کجا بود. چرا که محل اتصال ادیان و ملت‌های مختلف است. حتی امروز هم چند کشور در این بخش به هم می‌رسند و باید نسبت خود را با هر یک از اضلاع مثلث فوق مشخص کنند. یکی کشور ترکیه است که با مساله آذربایجان کاملا درآمیخته. کشور دیگر اسرائیل است که به خاطر ایران به آذربایجان علاقمند شده. همچنین کشورهایی مانند آمریکا و ورسیه نیز در حوزه سیاست خارجی آذربایجان مهم و تاثیرگذارند.

توازن قدرت، راز ماندگاری علی‌اف‌ها

این کارشناس در ادامه به تحلیل حاکمیت جمهوری آذربایجان پرداخت و گفت: در موضوع حاکمیت آذربایجان اگر دو سه سال اول را که جریان تندروی پان‌آذریسم - که حتی خواستار تبریز در کنار قره‌باغ بودند- را کنار بگذاریم؛ با روی کار آمدن حیدر علی‌اف تا امروز، با یک حکومت یک‌دست روبرو می‌شویم. الهام‌علی‌اف همان سیاست‌ها را داشت که حیدر علی‌اف. سیاست اصلی این حکومت ایجاد موازنه است. این حکومت به خوبی توانسته بین کشورهای مختلف از جمله روسیه، آمریکا و ایران موازنه ایجاد کند. شاید دلیل اصلی بقای حکومت این خاندان هم همین سیاست خارجی مبتنی بر ارتباط خوب با کشورهای خارجی و موازنه قدرت است. او درباره تحولات اخیری که در این حکومت ایجاد شده توضیح داد: تا چند سال پیش بدنه حکومت بازماندگان روس و نظام کمونیستی بودند. اما در سال‌های اخیر با گسترش روابط با آمریکا، طیفی از تحصیل‌کردگان در آمریکا به آذربایجان بازگشته و در مصادر امور جای گرفتند. این جایگزینی زیر لوای جوانگرایی صورت گرفت و دست پروردگان آمریکا نقاط حساس حکومت را به دست آوردند. هرچند که دولت همچنان مواظب بود روابط با روس خدشه‌دار نشود. گلی در ادامه توصیف حاکمیت جمهوری آذربایجان، توضیح داد: حاکمیت در همه این سال‌ها بر اساس انحصارگرایی اداره می‌شد چه در سیاست، چه در اقتصاد و سایر حوزه‌ها. به جز چند خاندان، هیچ کس سهمی در حکومت نداشت. امروز با پیشرفت ارتباطات این وضعیت به چالش کشیده‌شد. از طرف دیگر با پایین آمدن قیمت نفت، دولت آذربایجان به این نتیجه رسید که انحصار باید شکسته شود تا حکومت ادامه‌پیدا کند. این تصمیم قبل از انتخابات 2018 بود به همین دلیل هم انتخابات زودتر برگزار شد. هرچند خود علی‌اف مجددا رئیس جمهور شد ولی این بار شروع به اصلاحات کرد. این کارشناس درباره برنامه حکومت آذربایجان برای آینده تصریح کرد: هدف اساسی این است که در دوره بعد حکومت یا در دست خود علی‌اف باشد یا در صورت نیاز به خانم مهربان علی‌آوا منتقل شود. به همین دلیل تلاش می‌شود تا چهره‌ای سیاسی برای خانم علی‌آوا ساخته‌شود. گلی در بخش دیگری از سخنانش درباره ارتباط آذربایجان با ایران گفت: نوع رابطه این دولت با جمهوری اسلامی ایران رو به رشد است. اگر قبلا بر مبنای گریز از ایران بود در چند سال اخیر به نزدیکی و روابط نسبتا مسالمت آمیز تغییر یافته. هرچند این تغییر به صورت مطلق نیست و گارد بسته‌ای در حوزه روابط فرهنگی و مذهبی وجود دارد. این کارشناس مسائل قفقاز درباره اعتراضات اخیر در آذربایجان توضیح داد: مخالفان در آذربایجان تا قبل از سال 2018 نمود و خطر خاصی نداشتند. مخالفان هرچند ماه یک‌بار در یک ورزشگاه تجمع می‌کردند. در 19 ژانویه 2018 این روال به دلایل متعدد از جمله تنگی معیشت و حمایت آمریکا از شورای ملی، عوض شد. در نتیجه تجمعی طراحی شد که حاکمیت را نگران کرد و جریان اصلاحات را سرعت بخشید. لذا حاکمیت در تصمیم خود بر اصلاحات مصمم شد. الهام علی‌اف شروع به انجام کارهایی کرد که از نظر مردم آذربایجان بی‌سابقه بود مثلا با مردم عکس گرفت، بچه‌ها را بغل کرد و .... این حرکات هرچند بنا به دلایلی ادامه پیدا نکرد ولی در روزگار خود بی‌سابقه بود. به هر صورت علی‌اف به داخل مردم آمده بود و یارگیری می‌کرد. این کارشناس مسائل آذربایجان ادامه داد: تجمع 19 ژانویه اعتماد به نفسی در جریان مخالفان ایجاد کرد تا مخالفت خود را به صورت علنی ابراز کنند. این تجمعات مساله روز آذربایجان است. دلیل این نکته آن است که در بدنه و راس قضیه، این یک اتفاق آمریکایی است و با چراغ سبز آمریکا صورت می‌گیرد. این کارشناس برای تبیین بیشتر آمریکایی بودن این حرکت توضیح داد: جمیل حسنلی رئیس شورای ملی است و قبلا عضو مجلس آذربایجان بود و از حامیان الهام علی‌اف؛ و حالا با تغییر و تحولات رئیس شورای ملی شده‌است که یک تشکل آمریکایی است. او در یکی از سخنرانی‌ها گفته: بیانیه سفارت آمریکا در 22 اکتبر الهام بخش ماست. این جمله به بیانیه سفارت آمریکا اشاره دارد که بعد از این تجمعات صورت گرفته‌است. حسنلی همچنین نوشته است: «تنها راه نجات مردم آذربایجان تحریم دولت این کشور توسط آمریکا است.» این یک سناریو ساختگی برای فشار بیشتر به آذربایجان و دادن امتیاز به آمریکا است.‌ در چند سال گذشته نگاه آمریکا به آذربایجان بر مبنای ایران یک نگاه خاص بوده‌است. آمریکا در سال‌های2018 و 2019 حدو صد و یک میلیون دلار به آذربایجان کمک کرده و از این دولت خواسته‌است که بخش اعظم این بودجه در مرزهای همجوار با ایران و برای نصب دستگاه‌های ردیابی و اطلاعاتی و... صرف کند. به این ترتیب آمریکا بدون این‌که ردپایی از خود به جا بگذارد در نوار مرزی ایران – نه فقط نوار مرزی حتی تا کیلومترها داخل خاک ایران- حضور دارد. از طرف دیگر این بودجه عامل تشویق فشار به آذربایجان است برای بستن منافذ نفوذ و حضور ایران در آذربایجان و جلوگیری از برخی استفاده‌های ایران از آذربایجان در دوره تحریم.

برخوردهای خشن اقبال مردم به اسلام را بیشتر می کند

این کارشناس مسائل قفقاز، با معرفی جریان اسلام‌گرای آذربایجان به عنوان یک جریان مردمی و پویا اظهار داشت بخش‌های قدرتمندی از دولت جمهوری آذربایجان که تاثیر پذیری بیشتری از صهیونیست‌ها دارند ‌‌؛ این جریان را چالش جدی دولت جمهوری‌آذربایجان ارزیابی می کنند و این در حالی است که این گروه بیشترین نقش را در استقلال و پیگیری منافع ملی جمهوری آذربایجان داشته اند. دولت آذربایجان، تا همین چند سال پیش، در بحث‌هایی مانند رعایت حجاب اسلامی در مدارس و دانشگاه ها، پخش اذان و فعالیت ‌مساجد، سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ای داشت و اگر می‌توانست، قطعاً با تداوم‌بخشیدن به این سیاست‌ها، صورت‌مسئله اسلام‌گرایی را در این کشور پاک می‌کرد، اما از یک مرحله به بعد، به درستی تشخیص داد که برخوردهای خشن، جز این که اقبال مردم را به اسلام، بیشتر می‌کند، سودی ندارد، به این ترتیب، اقداماتی نظیر تخریب مساجد، ممنوعیت پخش اذان و برخورد با حجاب، متوقف شد. گلی «سیاست نرم» را راهکار نوین دولت جمهوری‌آذربایجان برای مقابله با نفوذ اسلام‌گرایان خواند و اظهار داشت: دولت آذربایجان، قصد دارد با اصالت‌زدایی از جریان دینی، اسلامی شبیه «اسلام سکولار رایج در ترکیه» را در کشور، جا بیندازد. وی به دورنمای کلی عزاداری‌ها و آئین‌های ماه محرم و صفر در جمهوری آذربایجان‌ اشاره و تصریح کرد: علی‌رغم این که روز عاشورا در جمهوری آذربایجان تعطیل نیست، عزاداری‌های این روز در باکو بسیار پرشور برگزار شد و در روز اربعین نیز، چند ده هزار نفر از این کشور در زیارت اربعین حضور داشت. گلی با اشاره به اینکه دولت آذربایجان، از برخوردهای سختگیرانه با آئین‌های مذهبی فاصله گرفته‌است، متذکر شد: البته این سیاست نرم، در حالی، پیگیری می‌شود که ده‌ها روحانی و فعال مذهبی، هنوز در زندان‌های جمهوری آذربایجان، به سر می‌بَرند.

قره‌باغ، مهم‌ترین مساله آذربایجان

وی در ادامه به مناقشه قره‌باغ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان پرداخت و گفت: قره‌باغ، یک بحث حیثیتی در جمهوری آذربایجان است و هر گروهی که روی این مسئله خوب کار کند، قطعاً برگ برنده را در اختیار دارد؛ به همین خاطر است که می‌بینیم حرف اول و آخر الهام‌علی‌اف، قره‌باغ است و مالکیت این منطقه، در صدر اخبار و شعارهای دولتی است؛ با این حال، مردم از شعارهای بی‌نتیجه‌ای که دولت در 20 سال گذشته در مورد قره‌باغ مطرح کرده‌است، اشباع شده‌اند و مدام دولت را به بی‌کفایتی در مورد آزادسازی قره‌باغ متهم می کنند. این کارشناس مسائل سیاسی تصریح کرد: این که در برخی از تحلیل‌ها، عنوان می‌شود که آذربایجان نمی‌خواهد قره‌باغ آزاد شود، صحیح نیست، اما در عین حال، باید به این مسئله اشاره کنیم که با این سیاستی که دولت آذربایجان در 25 سال گذشته، در پیش گرفته، قره‌باغ ‌آزاد نمی‌شود، با این حال، دولت سعی دارد با تداوم این سیاست‌ها، تجمعات اعتراضی و افکار عمومی را مدیریت کند. گلی با تاکید بر این که یک بخش از سرنوشت قره‌باغ، وابسته به جمهوری آذربایجان است، اظهار داشت: اگر اطلاع‌رسانی‌ها و روشنگری‌های صحیح در مورد نقش کشورمان در مناقشه قره‌باغ صورت می‌گرفت، ایران، در میان مردم جمهوری آذربایجان، به درستی، به عنوان یک «کشور قهرمان» مطرح می‌شد. وی اضافه کرد: متاسفانه علی‌رغم این که ایران در بحث قره‌باغ، هزینه‌های زیادی داده‌، در میان بخشی از افکار عمومی آذربایجان، با تخریب‌ها و انتقادات تند یاد می‌شود، به طوری که بعضاً حتی کشورمان یکی از متهمان اشغال قره‌باغ قلمداد می‌شود؛ این در صورتی است که اگر نقش راهبردی جمهوری اسلامی نبود، چه بسا آذربایجان، باکو را هم از دست می‌داد. وی با بیان اینکه شفاف‌سازی فضای غبارآلودی که علیه کشورمان در باکو وجود دارد، نیازمند روشنگری است، افزود: در چنین شرایطی، نقش نهادهای رسمی نظیر دولت و مشخصاً وزارت امور خارجه بسیار حساس است؛ در کنار آن، برنامه‌های فرهنگی، دانشگاهی و رسانه‌ای می‌تواند به تبیین نقش ارزشمند جمهوری اسلامی در آذربایجان کمک کند. گلی به ماجرای سفر نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان به تهران اشاره و خاطرنشان کرد: باید با حساسیت بیشتری مراقب این قبیل اتفاقات باشیم. متاسفانه عکس سلفی پاشینیان با بَنِر باشگاه آرارات، فضای غبارآلودی را در مورد نقش جمهوری اسلامی در آذربایجان ایجاد کرد؛ جمله‌ای که روی آن بنر درج شده بود، دقیقاً متضاد سخن رهبر معظم انقلاب در موره قره‌باغ بود و نقش 15 ساله ایران در میان بخشی از افکار عمومی آذربایجان، را زیر سوال برد. وی تاکید کرد: شفاف عرض می‌کنم؛ تنویر افکار عمومی آذربایجان در قبال نقش حمایتی کشورمان از مردم و دولت آذربایجان در زمان جنگ قره باغ و پرهیز از برخی رفتارها در حوزه سیاست خارجی و مشخصا تعامل با ارمنستان که بخشی از خاک یک کشور اسلامی را اشغال نموده نقش بسیار مهمی در تامین منافع ملی کشورمان در منطقه قفقاز و آذربایجان دارد. تصور مساحت کوچک جمهوری آذربایجان، نباید ما را از وظایف و نقش حساسی که در ارتباط با این کشور داریم، باز دارد؛ توجه کنید که رژیم صهیونیستی، در همین وسعت کوچک، همجواری با مرزهای کشورمان را مد نظر دارد و آمریکا نیز هر روز نقش پررنگ‌تری در سیاست‌های جمهوری آذربایجان به خود می گیرد. این کارشناس همچنین به تبیین مواضع حمایتی مقام معظم رهبری در خصوص قره باغ و تعلق آن به آذربایجان و جهان اسلام پرداخت و این مواضع را بسیار مهم ارزیابی نمود. گلی با تاکید بر نقش‌آفرینی نهادهای فرهنگی و دانشگاهی در ارتباط با جمهوری‌آذربایجان اشاره و خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی هزینه‌های زیادی در بحث آذربایجان داده اما متاسفانه، برخی بدسلیقگی‌ها، باعث مظلومیت کشورمان در این عرصه شده‌است؛ از این رو، نیروهای فرهنگی باید بدون واهمه از «انگِ پان‌ترکیست‌ خوردن» در این جبهه فرهنگی، نقش فعال داشته باشند. وی در ادامه به نقش ترکیه در سیاست‌های راهبردی جمهوری آذربایجان اشاره کرد و گفت: ترکیه، اقتصاد و سیاست جمهوری آذربایجان را عملاً در اختیار گرفته و هر اتفاقی که این کشور در حوزه بین‌الملل انجام می‌دهد مورد حمایت دولت آذربایجان است؛ به عنوان مثال در جریان حمله ترکیه به شمال سوریه اولین کشوری که به حمایت از این اقدام پرداخت، دولت آذربایجان بود. گلی ادامه داد: ترکیه کار خود را در آذربایجان با «برگ برنده قره‌باغ» پیش می‌بَرد و از این طریق سعی دارد با صدور بیانیه‌ها و برگزاری همایش‌ها و برنامه‌های رسانه‌ای، افکار عمومی آذربایجان را در کنار خود داشته‌باشد. وی قومیت‌گرایی را از دیگر نقشه‌های حاکمیتی جمهوری آذربایجان در ارتباط با کشورمان خواند و گفت: جمهوری آذربایجان هویت خاصی برای خود تعریف کرده و بر این اساس سعی دارد با حمایت از گروه‌های قومیت‌گرا کار خود را پیش ببرد؛ در چنین شرایطی، روابط حسنه ایران و آذربایجان نباید باعث غفلت از مباحث قومیت‌گرایی شود.