به گزارش همنوا به نقل از فارس، فقدان علامه امینی، محقق، پژوهشگر و مولف کتاب پرزحمت «الغدیر» حالا به نیم قرن می‌رسد. او ۱۲ تیرماه ۱۳۴۹ در حالی دنیا را بدرود گفت که کم‌تر از ۷۰ سال داشت و بسیاری از پژوهندگان، مرگ او را بر اثر ضعف مفرط جسمانی ناشی از کثرت تحصیل، تلاش علمی، مطالعه و امتداد و پیگیری نوشتن دانسته‌اند.

سفرها و رنج‌ها

با این‌که عبدالحسین امینی، زاده ۱۳۲۰ هجری قمری در سراب (آذربایجان ایران) بود، اما خیلی زود تصمیم گرفت برای کسب علوم دینی به مرکز ثقل فضیلت و دانش برود و در جوار مضجع مولای متقیان، علی علیه‌السلام به تحصیل بپردازد. او که تحصیلات مقدماتی را در مدرسه «طالبیه» تبریز زیر نظر فضلای این مدرسه از جمله پدرش، مرحوم شیخ احمد امینی، همچنین مرحوم آیت‌‌الله سید محمد بن عبدالکریم موسوی، مرحوم آیت‌الله سیدمرتضی حسینی خسروشاهی، مرحوم آیت‌الله شیخ حسین توتونچی و مرحوم علامه شیخ میرزا علی‌اصغر ملکی گذرانده بود، خیلی زود آهنگ سفر به نجف اشرف کرد تا در این مرکز علمی جهان تشیع، به شاگردی کسانی چون مرحوم آیت‌الله سیدمحمد حسینی فیروزآبادی، مرحوم آیت‌الله سید ابوتراب ابوالقاسم خونساری، مرحوم آیت‌الله میرزا علی ایروانی و مرحوم آیت‌الله میرزا ابوالحسن مشکینی مفتخر شود.

سفر اول او به نجف، موجب بارور شدن نهال علمی علامه امینی شد؛ به نحوی که هنگام بازگشت به تبریز، جمعی از طلاب جوان با شوق فراوان پای درس او نشستند و علوم اسلامی را از علامه فرا گرفتند.

نگارنده «الغدیر» اما دلش پیش نجف بود و با وجود درخواست‌ها و تقاضاهای مدارس علمیه ایران، بی‌قرار شهر مولا علی (ع) بود. پس دوباره آهنگ نجف کرد و راهی آن سامان شد. منتها او نه به قصد سفر که به نیت مهاجرت و حضور دائمی در این شهر، بساط زندگی‌اش را گرد آورد و به نجف هجرت کرد.

به گفته دکتر محمد امینی، فرزند علامه، پدرش این بار، افتخار تحصیل علوم دینی در محضر نوابغ مذهب شیعه را به دست آورد و در مجالس درسی نخبگان دین و مراجع تقلید آن روز به استمرار حاضر شد. مرحوم آیت‌الله سیدمیرزا علی شیرازی، مرحوم آیت‌الله شیخ میرزا حسین نائینی نجفی، مرحوم آیت‌الله سیدابوالحسن موسوی اصفهانی، مرحوم آیت‌الله شیخ محمد حسین اصفهانی غروی و مرحوم آیت‌الله شیخ محمدحسین کاشف‌الغطاء، مهم‌ترین استادان وی بودند که علامه، پای درس و بحث آنان به درجه اجتهاد رسید.

در روزگاری که او اجازه نقل حدیث را از علمای نامی جهان اسلام به دست آورده بود، سفرهای علمی علامه برای نگارش کتاب‌های مختلف از جمله مجموعه ارزشمند «الغدیر» از مبدأ نجف اشرف به سایر سرزمین‌های اسلامی آغاز شد.

فرزند او می‌نویسد: «علامه برای تالیف کتاب الغدیر، منابع مورد نیاز موجود در کتابخانه‌های عمومی و خصوصی نجف اشرف را به دقت بررسی و سپس برای تکمیل تحقیقات خویش به ایران، هند، سوریه و ترکیه سفر کرد و مصادر مربوط و موجود در کتابخانه‌ها را با تلاشی تحسین‌برانگیز و در عین حال حیرت‌آور مطالعه و احیاناً استنساخ کرد.»

محصول سفرهای مکرر او به این چهار کشور، کتابی در ۲۰ جلد به زبان عربی با نثری بسیار پخته و ادبی است که تاکنون ۱۱ جلد آن به زیور طبع آراسته شده و انتشار ادامه آن، نه تنها به عمر علامه نرسید که بعد از ۵۰ سال، همچنان به صورت دستنویس نزد خانواده وی باقی مانده است.

علامه خود می‌گوید که برای نوشتن الغدیر، ۱۰ هزار کتاب را (که ممکن است هر کتاب در چند مجلد باشد) از بای بسم‌الله تا تای تمت خوانده‌ و به ۱۰۰ هزار کتاب مراجعات مکرر داشته است. به همین دلیل است که جمله‌ای بدون دلیل و بدون ماخذ در الغدیر نوشته نشده است.

شاگردان ممتاز و سرشناس علامه

علامه عبدالحسین امینی، شاگردان بی‌شماری داشته اما عنوان شاگرد ممتاز مکتب او، برازنده تنها سه نفر بوده است. سیدعبدالعزیز طباطبایی یزدی (معروف به محقق طباطبایی)، سیدحیدر (دانشمند عراقی) و ابراهیم انصاری خوئینی زنجانی، آن سه تنی هستند که هر کدام، در یک کشور ریشه دارند. محقق طباطبایی، متولد نجف اما اصالتاً ایرانی است، سیدحیدر اهل عراق و انصاری خوئینی با وجود داشتن پسوند خوئینی (روستایی از توابع زنجان) از مهاجران مدینةالنبی (عربستان) به سمت بحرین، سپس سیستان در جنوب ایران و بعد از آن عراق بوده است. آیت‌الله انصاری خوئینی صاحب کتاب «ملاحم القرآن و تعلیقات علی أوائل المقالات» و کتاب «المباحث الکلامیه فی مصنفات الشیخ الانصاری» است. همچنین محقق طباطبایی، به تنهایی دارای ۳۲ اثر تألیفی است که تعدادی از آن‌ها حاشیه‌نگاری بر کتاب شریف «الغدیر» است و به سیاق استاد او نوشته شده‌اند. مستدرک‌الذریعة، أضواء علی الذریعة، تهذیب الذریعة، تعلیقات علی طبقات أعلام‌الشیعة و معجم أعلام‌الشیعة، تعداد دیگری از آثار او هستند.

محقق طباطبایی البته درباره شاگردی‌اش در محضر علامه امینی می‌گوید که او در نگارش «الغدیر» هیچ کسی را پیرامون خود نداشته و تنها و یکه این مجموعه را تحقیق و قلمی کرده است: «[من] در استنساخ یک مقداری کمک [کردم]. گاهی یک رجالی را ایشان می‌گشتند شرح حالش را پیدا کنند، در رجال اسناد یا امثال اینها، یک مقدار معطل می‌شدند و پیدا نمی‌کردند، به من می‌دادند و می‌گفتند با فرصت بیش‌تری من بگردم و پیدا کنم و در اختیارشان قرار بدهم و ایشان مشغول کارهای مهم‌تری می‌شدند. در جمع‌آورد مدارک، شاگردان و دستیارانی نداشتند و یک تنه عمل می‌کردند.»

علامه امینی به جز «الغدیر» آثار دیگری هم دارد

هرچند شیخ عبدالحسین امینی، معروف به علامه امینی با کتاب گرانسنگ «الغدیر» شناخته می‌شود، اما شهداءالفضیله، کامل‌الزیارات، ادب‌الزائر لمن یَمم الحائر، سیرتنا و سنتنا سیرة نبیّنا و سنتهٌ،‌ تفسیر سوره فاتحةالکتاب، المقاصد العلیّه فی المطالب السنیة و کتاب مهم «فاطمةالزهرا» هم در میان آثار مطبوع و چاپ‌شده او به چشم می‌خورد.

از «الغدیر» که بگذریم، «شهداءالفضیله» نام کتابی مشتمل بر شرح حال ۱۳۰ تن از علمای شهید و چگونگی شهادت آنان در طول تاریخ است. این افراد، صریحاً در راه مبانی اسلامی و فضائل اجتماعی شهید شده‌اند یا به نوعی از باب داشتن چنین موضعی به شهادت رسیده‌اند. گروه عمده‌ای از نامبردگان در کتاب، کسانی‌اند که در خصوص تشیع و دفاع از ولایت مولا علی و آل علی (ع) شهید شده‌اند. علامه امینی در این کتاب، شهدای عالمان شیعه را از قرن چهارم هجری قمری به بعد آورده است. از این رو که علمای سه قرن قبل از آن، شرح حالشان در کتاب‌ها و فرهنگ‌های بسیاری گردآوری شده است. مؤلف، شرح حال برخی از شهیدان مشهور شیعه را که از شخصیت‌ها و فاضلان بوده‌اند، ولی به عنوان عالم، شهرت نداشته‌اند نیز با ملاحظه اهمیت آنها آورده است.

این کتاب که با عنوان «شهیدان راه فضیلت» به فارسی ترجمه شده است، ابتدا در نجف و در سال ۱۳۵۵ قمری به چاپ رسید و عالمان بزرگی برای تشویق مؤلف جوان آن، تقدیرنامه‌ها نوشتند و جالب آن‌که او را در همان زمان‌ها با لقب «علامه» یاد کردند. کسانی که او را علامه خواندند، افرادی بی‌نام و نشان و کم‌اهمیت نبودند و نام سیدابوالحسن اصفهانی (مرجع شیعه)، سیدحسین طباطبایی قمی (مرجع مجاهد)، محمدحسین غروی اصفهانی (فقیه فیلسوف و شاعر معروف و متخلص به «کمپانی»)، آقابزرگ تهرانی و میرزا محمدعلی اردوبادی در میان آن‌ها به چشم می‌خورد.

چاپ دوم این کتاب به زبان فارسی در قم و به سال ۱۳۹۳ قمری انجام شد که سه مقاله در آغاز کتاب افزوده شده است.