در ارتباط با تاریخ ولادت امام هفتم موسی بن جعفر معروف به امام موسی کاظم(ع) و ملقب به کاظم و باب الحوائج، ۲ روایت و نظر متفاوت وجود دارد: یک روایت می گوید: امام کاظم(ع) در روز یکشنبه هفتم صفر ۱۲۸ قمری در قریه ابواء محلی بین مکه و مدینه به دنیا آمد. بررسی قول دیگر چنین اظهار می دارد: هرچند روز هفتم صفر در تقویم های رسمی کشور به عنوان روز ولادت امام موسی کاظم(ع) نامگذاری شده است. اما هفتم صفر در میان مراجع و علما به عنوان روز شهادت امام حسن مجتبی(ع) روز عزا و تعزیه است و علمای شیعه همواره به این موضوع ملتزم بوده اند. سابقه این موضوع از زمان حضرت آیت الله حائری یزدی است و هنوز هم علما و مراجع بر اساس همان سنت، روز هفتم صفر را روز شهادت امام حسن مجتبی (ع) می دانند و مجلس عزاداری برپا می نمایند.(۱)

در خصوص ولادت امام کاظم(ع) در اینکه ولادت امام در صفر واقع شده یا در ذی الحجه نظرات مختلفی وجود دارد. در تقویم های رسمی کشور در سال های گذشته هفتم صفر روز ولادت امام موسی بن جعفر(ع) درج می شد که بنابر برخی پژوهش‌های انجام شده به طور قطع ماه ولادت ایشان ذی الحجه است و بدین ترتیب است که ماه ولادت ایشان در تقویم های جدید ذی الحجه عنوان شد.

دوران امامت موسی بن جعفر(ع) در ۲۰ سالگی و پس از شهادت امام صادق(ع) از ۱۴۸ قمری آغاز شد. این دوران با خلافت چهار تن از خلفای عباسی هم‌زمان بود. حدود ۱۰ سال از امامت او در خلافت منصور (۱۳۶-۱۵۸ قمری)، ۱۱ سال در خلافت مهدی عباسی (۱۵۸-۱۶۹ قمری)، یک سال در خلافت هادی عباسی (۱۶۹-۱۷۰ قمری) و ۱۳ سال در خلافت هارون (۱۷۰-۱۸۳ قمری) سپری شد.  مدت امامت موسی بن جعفر (ع) ۳۵ سال بود و با شهادت او در ۱۸۳ قمری امامت به فرزندش،  امام رضا(ع)  منتقل شد. (۲)

مهم‌ترین اتفاقات و اقدامات دوران امامت امام کاظم(ع)

الف) انشعاب در شیعه: در دوره امامت موسی بن جعفر(ع)، فرقه‌های اسماعیلیه، فطحیه و ناووسیه شکل گرفت. هر چند در زمان حیات امام صادق(ع)، زمینه انشعاب در شیعه فراهم شده بود اما انشعابی در میان آنان رخ نداد. اما با شهادت امام صادق و آغاز امامت موسی بن جعفر(ع)، شیعیان به فرقه‌های مختلفی منشعب شدند. (۳)

ب) فعالیت غالیان(افراطیون): در دوره امام کاظم(ع)، غالیان نیز فعال بودند. در این دوره فرقه بشیریه شکل گرفت که منسوب به محمد بن بشیر از اصحاب امام موسی بن جعفر(ع) بود. او در زمان حیات امام، دروغ‌هایی به آن ایشان نسبت می داد. (۴)

ج) مناظره‌ها و گفت وگوها: مناظرات و گفت وگوهایی از امام کاظم(ع) با برخی از خلفای عباسی و دانشمندان غیرمسلمان گزارش شده است.  باقر شریف قرشی هشت گفت وگو از امام کاظم(ع) با عنوان مناظرات آن حضرت گرد آورده است. امام کاظم(ع) با مهدی عباسی مناظره‌هایی درباره فدک و نیز حرمت خمر در قرآن انجام داده است. با هارون عباسی نیز مناظراتی داشته است. از آنجا که هارون می‌خواست خویشاوندی پیامبر(ص) با خود را نزدیک‌تر از نسبت او با موسی بن جعفر (ع) نشان دهد، امام کاظم(ع) در حضور هارون به نزدیک‌تر بودنِ انتساب خویش به پیامبر(ص) تصریح کرد. گفت وگوهای موسی بن جعفر (ع) با عالمان ادیان دیگر نیز معمولا در پاسخ به پرسش‌های آنان صورت گرفته که در پایان به گرویدن آنان به اسلام انجامیده است. (۵)

د) قیام علویان: دوران زندگانی موسی بن جعفر(ع) با دوران قدرت گرفتن عباسیان و قیام‌های متعدد از طرف علویان علیه آنان هم‌زمان بود. عباسیان با شعار طرفداری و حمایت از اهل‌بیت(ع) به قدرت رسیدند، اما طولی نکشید به دشمنی سخت برای علویان تبدیل شدند و بسیاری از آنان را کشتند یا به زندان انداختند. سخت‌گیری حاکمان عباسی بر علویان سبب شد تا شماری از علویان سرشناس دست به قیام بزنند.  قیام نفس زکیه، تشکیل حکومت ادریسیان و قیام شهید فخ از آن جمله بود. قیام فخ در ۱۶۹ قمری در دوره امامت موسی بن جعفر (ع) و خلافت هادی عباسی به وقوع پیوست. (۶)

‌ه) زندان: امام کاظم(ع) در طول دوران امامتش چندین بار به وسیله خلفای عباسی احضار و زندانی شد. نخستین‌بار در زمان خلافت مهدی عباسی، امام (ع) را به دستور خلیفه از مدینه به بغداد منتقل کردند. هارون نیز ۲ بار امام را زندانی کرد. زمانِ دستگیری و زندان اول در منابع ذکر نشده اما دومین بار در ۲۰ شوال ۱۷۹ قمری در مدینه دستگیر و در هفتم ذی الحجه در بصره در خانه عیسی بن جعفر زندانی شد. بنا به گزارش شیخ مفید، هارون در ۱۸۰ قمری در نامه‌ای به عیسی بن جعفر، از او خواست امام را به قتل برساند اما او نپذیرفت.  امام (ع) را پس از مدتی به زندان فضل بن ربیع در بغداد منتقل کردند. امام کاظم(ع) سال‌های پایانی عمر خود را در زندان‌های فضل بن یحیی و سندی بن شاهک گذراند. (۷)

و) شهادت: واپسین روزهای عمر امام کاظم(ع) در زندان سندی بن شاهک سپری شد. شیخ مفید گفته است که سندی به دستور هارون الرشید امام را مسموم کرد و امام سه روز پس از آن به شهادت رسید.  شهادت ایشان ۲۵ رجب  ۱۸۳ هجری در بغداد رخ داده است. درباره زمان و مکان شهادت امام کاظم (ع) نظرات دیگری هم وجود دارد. (۸)

منابع:

۱.منتهی الآمال ج ۲ ص ۳۳۵ چاپ هجرت، تابستان سال ۱۳۷۷

۲. جعفریان،  حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۳۷۹-۳۸۴.

۳.نوبختی،  فرق الشیعه، ص۶۶-۷۹.

۴.حاجی‌زاده، «جریان غلو در عصر امام کاظم(ع)»، ص۱۱۲.

۵. مجلسی،  بحارالانوار، ج۱۰، ص۲۴۴-۲۴۵.؛  ابن شهر آشوب،  المناقب، ج۴، ص۳۱۱-۳۱۲.؛  صدوق،  توحید، ص۲۷۰-۲۷۵.

۶. کلینی،  الکافی، ج۱، ص۳۶۷.

۷. قمی،  الانوار البهیه، ص۱۹۲–۱۹۶.

۸. مفید،  الارشاد، ج۲، ص۲۱۵.