به گزارش همنوا، جریان حمایت و هدایت محمدامین رسول‌زاده و تلاش برای استقرار و برپایی یک جمهوری قوم‌گرای ملی در جنوب قفقاز و نامگذاری جعلی آن به «جمهوری آذربایجان» با هدف تهدیدی درازمد و مستمر علیه تمامیت ارضی ایران، در واقع نقطه آغاز تاریخی این راهبرد قدیمی دولت ترکیه به شمار می رود.

آخرین نمونه و نمود این راهبرد، برخورد با جمعیت مهاجر و پناهجوی اویغورهای ترکستان شرقی(مسلمانان استان سین کیانگ چین) در ترکیه است. نفوس اویغورهای ساکن در ترکیه بالغ بر 50 هزار نفر تخمین زده می شوند.

دولت ترکیه به ویژه رهبران سیاسی و سران احزاب ترک (اعم از حزب حاکم عدالت و توسعه و منفق اصلی دولت، حزب ملیت گرای خلق ترکیه به رهبری دولت باغچه‌لی و نیروهای اپوزوسیون مادر مانند حزب جمهوری خواه خلق به رهبری کمال کلیجدار اوغلو و حزب نیک به رهبری مارال آغ شنر) از ابتدای پیدایش مشکلان و ناآرامی ها در استان سین کیانگ و اقدامات دولت چین در مقابل این جمعیت ترک مسلمان، موضع کاملا آشکاری در حمایت از اویغورها اتخاذ کردند. ادامه این سیاست و بزرگنمایی این اتخاذ موضع در قبال این جمعیت اقلیتی تحت تهدید، به ابزار موثر و کارآمدی برای نمایش موقعیت هژمونیک دولت ترکیه میان دول ترک منطقه تبدیل گشت.

برای رجب طیب اردوغان که سودای بازگشت به دوران خلافت اسلامی عثمانی را در سر می پروراند. تحولات در کشورهای مسلمان عربی و آفریقایی موسوم به بهار عربی، بهانه و انگیزه مضاعفی شد تا به توهم بالفعل شدن رویای احیای خلافت عثمانی دچار گردد.

البته مسیر روند تحولات در لیبی و سوریه و مشکلات چند سویه حضور نظامی ترکیه در این کشورها، خیلی زود رویای شیرین اردوغان را به کابوس مبدل ساخت. تئوریسین های حزب عدالت و توسعه و مشاوران اردوغان که با گرفتاری در باتلاق لیبی و به ویژه سوریه و مشکلات چند سویه ناشی از حضور ترکیه در آنها، با چرخشی قابل تامل سعی در فراموشی رویای خلافت نمودند.

سودای تاسیس توران بزرگ و رهبری دنیای ترک، آلترناتیو ماسبی برای از یاد بردن تلخکامی گام پیشین حاکمیت ترکیه به نظر می آید.(حمایت همه جابه ترک ها از آذربایجان در جنگ 44 روزه قره باغ و تاسیس و گسترش اتحادیه دول ترک از نمودهای رویکرد اخیر آنکارا است.)

حمایت از ترکان اویغور و پناه دادن به فراریان و مهاجران در ترکیه و موضع‌گیری های نمایشی در این زمینه، در هر دو رویکرد نخستینو اخیر رسمی آنکارا تعریف و تبیین شده بود. اگرچه آنکارا به طور رسمی هیچگاه اقدامی علیه دولت چین بابت آنچه که خود جنایت و نسل کشی علیه مسلمانان ترک اویغور می نامید، انجام نداد و حتی به قطعنامه حقوق بشری علیه دولت چین – نه رای موافق- که رای ممتنع داد، لکن در مقابل افکار عمومی و جمعیت های متمایل به هژمونی ترکیه در دنیای ترک، ماور تبلیغاتی بسیاری داد و سعی کرد تا منافعی هرچه بیشتر برای خود تعریف کند.

با آغاز دور اول رکود اقتصادی ترکیه، آنکارا در چرخشی مشهود، جمعیت مهاجر اویغور را در کشوری به ابزاری برای تضمین حمایت های اقتصادی و مالی و سرمایه گذاری های چین در ترکیه تبدیل کرد. در سال 2017 رجب طیب اردوغان معاهده ای دو جانبه مبنی بر استرداد اتباع با دولت چین به امضا رساند که به موجب این پیمان، پکن می تواند روند بازگرداندن شماری از مسلمانان پناهجوی اویغور را که متهم به تروریسم می کند، تسریع سازد. دیلکسا رکسیت؛ سخنگوی کنگره جهانی اویغور که یک سازمان تبعیدی مستقر در ترکیه است، در این باره گفت؛ «این پیمان استرداد موجب وحشت اویغورهایی خواهد شد که از چین فرار کرده اند و هنوز تابعیت ترکیه را ندارند.»

خبرگزاری آسوشیتدپرس طی گزارشی در بهمن ماه سال گذشته اعلام کرده که «دولت ترکیه می خواهد پناهندگان اویغور را به چین تحویل دهد و در عوض واکسن چینی کرونا بگیرد. گزارش های داخلی ترکیه نیز شواهدی از ای مبادله پایاپای را نشان می دهد. برای نمونه در چند روز گذشته نیروهای پلیس امنیت ترکیه به خانه های بسیری از این پناهندگان یورش برده و آنان را بازداشت کرده اند. این در حالیست که دولت ترکیه خود را بزرگترین پشتیبان ترک‌های اویغور نشان می دهد.»

آخرین پرده از نمایش حمایت دروغین دولت ترکیه از ترکا اویغور دیپورت «دولکون عیسی» رییس کنگره جهانی اویغورها بود. شهریور ماه سال جاری وکیل دولکون عیسی رسما اعلام کرد که آنکارا ورود رییس کنگره جهانی اویغورها را به ترکیه ممنون کرده است. وی از سال 2006 به ترکیه ممنون الورود بود، لکن در جولای سال 2021 دادگاه عالی ترکیه این حکم را ملغی کرده بود؛ علیرغم حکم دادگاه عالی، دولت ترکیه از ورود وی به کشورش ممانعت بعمل آورد.

بسیاری از ناظران و تحلیل‌گران سیاسی از جمله رهبران احزاب مخالف در ترکیه، این گونه اقدامات را نمونه های بارز و مشخص استفاده ابزاری از اویغورها توسط حاکمیت ترکیه و شخص اردوغان در مقابل چین و با هدف تضمین حمایت ها و سرمایه گذاری های چین در ترکیه می دانند.

چنین اقداماتی موجب شده تا بسیاری از شهروندان ترکیه و جمعیت ها و احزاب کشورهای همسایه، در صداقت و اصالت موضع‌گیری‌ها و شعارهای اردوغان مبنی بر حمایت دولتش از ملل و اقوام ستمدیده ترک و یا مسلمان، به طور جدی شک کنند.

به هر حال حال اردوغان و دولت متبوع‌اش مجبور خواهد بود، علت و ماهیت این نوع استفاده های ابزاری از جمعیت ها و اقدام و همچنین دلیل رفتارها، موضع‌گیری‌ها و استانداردهای دوگانه‌اش را برای افکار عمومی و اذهان پرسشگر منطقه توضیح دهد. در غیر این صورت تناقضات رفتاری و تضادهایی مابین ادعاها و شعارهای اردوغان و حاکمیت فعلی ترکیه و عملکرد و مواضع عملی آنها ضربه سخت و مهلکی بر شعارها و آرمان های ترک گرایانه وی وارد خواهد آورد.

__________________

حامد رسولی، کارشناس حوزه قفقاز و آسیای میانه