نامش را «اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری» گذاشته‌اند اما بیشترین مطالبات و انتظارات عمومی از این مجموعه، مربوط به حوزه «میراث فرهنگی» است. در واقع دو عنوانِ دیگر، در سایه این عبارت معنی می‌گیرند و معیار بیشتر مردم از کارکرد این اداره، به حوزه «میراث فرهنگی» مربوط می‌شود. به گزارش همنوا، بی‌سبب نیست که با مروری بر حال و روز میراث فرهنگی تبریز و آذربایجان، متوجه یک نارضایتی عمومی از عملکرد این اداره‌کل باشیم. روزی که «مرتضی آبدار» به یکباره از شهرداری تبریز راهی میراث‌فرهنگی شد، گلایه‌ها و ابراز نگرانی‌ها در محافل رسانه‌ای و فرهنگی،بالا گرفت. آن‌ها که درد میراث فرهنگی دارند، مدام نالیدند که دست از این انتصاب نامربوط بردارید. مدیر میراث را از میان متخصصان و مدیران اصیل این حوزه انتخاب کنید. این مسئولیت، آنی نیست که با ارتباطات حزبی و سیاسی و رفاقتی انتخاب شود. فردی که یک عمر در شهرداری با روحیه لودر و میلگرد و ساخت‌وساز عجین بوده، نمی تواند در فضای ظریف و هنرمندانه میراث فرهنگی، مدیریت مطلوب داشته باشد. اما گوش دولتی‌ها بدهکار نشد که نشد. حالا تحویل بگیرید. این شما و این هم گوشه‌ کوچکی از کارنامه 38 ماهه مرتضی آبدار بخشایش، مدیرکل بازنشسته میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی:

مقبره‌الشعرا

مجموعه‌ای که طی یک واگذاری غیرمحققانه و هیجانی، از اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی به شهرداری واگذاری شد، امروز مهم‌ترین نارضایتی مردم تبریز از میراث فرهنگی است. شهرداری چند سالی است که عملیات پیچیده و عجیبی را در این سایت باستانی آغاز کرده‌است. راه ورود و خروج مقبره‌الشعرا در بین انبوه آهن‌پاره‌ها گم شده‌است. گفته می‌شود بسیاری از قبور تاریخی و حتی سرداب‌ها و طاق‌های تاریخی، در دل بتن مدفون شده‌اند. صحبت از فازهای اول و دوم و سوم، آن‌قدر پیچیده‌ است که به سختی می‌توان در مورد آتیه این پروژه، حدس زد. در تمام دوران ساخت‌وساز نامفهوم شهرداری در این محدوده ارزشمند، میراث، نقش منفعل داشته و نتوانسته به وظیفه نظارتی خود عمل کند. ساختمان بلندی که در ضلع شرقی این اثر تاریخی، قد کشیده، روز به روز، بلندتر می‌شود و میراث فرهنگی، تا کنون نتوانسته این ساخت‌وساز غیرقانونی را متوقف کند.  

ارسباران

بهشت جنگل‌های ایران، جایی نیست جز جنگل‌های باستانی ارسباران. این جنگل‌ها، از خانواده بیشه‌های شمالی کشور است. اما به خاطر فاصله‌ای که از دریای خزر دارد، کمتر از سایر جنگل‌های این ناحیه، مورد توجه قرار می‌گیرد. تنوع خارق‌العاده پوشش گیاهی و جانوری، به همراه ظرفیت‌های زمین‌شناسی و باستان‌شناسی، باعث شده نام این جنگل‌ها به عنوان یکی از نامزدهای ثبت جهانی مطرح شود. اما فقدان نظارت، بی‌اعتنایی و نبود اراده پیگیری از سوی میراث فرهنگی باعث شد، یونسکو در آخرین نشست خود در باکو، بی‌خیال ثبت جهانی این جنگل‌ها شود. گفته می‌شود، پروژه‌های راه‌سازی، بهره‌برداری بی‌رویه از معادن و قطع درختان قدیمی، از دلایلی است که مانع از به نتیجه‌رسیدن پرونده ارسباران شده‌است.

ارگ

بنای محبوب تبریزی‌ها پیش از مرتضی آبدار، در یک ثبات نسبی به سر می‌برد و دست‌کم این که نگرانی خاصی از بابت وخیم‌تر شدن وضعیت ارگ، بارز نبود. اما با حضور آبدار، سایه پارکینگ‌سازی در ضلع جنوبی ارک، سالی یکی دو بار جدی می‌شود. حریم ارگ، یک روز محل تخلیه نخاله است، یک روز خاکروبه است و روز دیگر، پارکینگ کامیون‌ها و لودرها.

خانه فتح‌اله‌یف

خانه فتح‌اله‌یف معروف به هتل کیهان قدیمی، در محوطه ارک، از دیگر افسوس‌های تبریزی‌ها است. خانه‌ای که یک بار اعلام شد که به تملک شهرداری در آمده است. چندین بار هم توسط آبدار، خبر مرمت و احیای آن به گوش رسید. اما اگر یک روز، از نزدیک سری به این خانه بزنید، متوجه می‌شوید که این خانه، تقریباً به حال خود رها شده‌است.

خلعت‌پوشان

این برج تاریخی، تنها اثر به جا مانده از تبریزِ دوره صفوی، و در عین حال، آخرین بازمانده باغ‌های تاریخی این شهر است. این مجموعه چشم‌نواز، از خانواده «باغ‌های ایرانی» است که در دهه چهل به تملک دانشگاه تبریز رسیده‌است. خلعت‌پوشان، فاصله زیادی از مرکز تبریز دارد. همین امر باعث شده زیاد در چشم نباشد. کنگره‌های این بنا چند سال پیش، در بی‌خبری میراث فرهنگی، پُر شده است. گزارش‌ها حاکی است که در و پنجره‌های برج شکسته و اثر، در غربت خاصی به سر می‌بَرد. امکان بازدید عمومی از خلعت‌پوشان فراهم نیست و وعده‌ها و بازدیدهای پیاپی آبدار برای احیای آن هیچ‌گاه به ثمر نرسید.

گنبد کبود مراغه

شک نکنید گنبد کبود مراغه، یکی از زیباترین گنبدهای تاریخی کشور است. این گنبد 850 ساله از حدود چهل سال پیش، مطابق یک طرح حفاظتی، با یک پوشش ساده، مسقف بود. مرمت غیرکارشناسانه میراث فرهنگی، امروز باعث بلاتکلیفی این گنبد شده‌است. کار به جایی رسیده که اخیراً هفت تشکل مردم‌نهاد شهرستان مراغه، در نامه‌ای به معاون رئیس‌جمهور، آورده‌اند: مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی برای انحراف افکار عمومی از محوطه تاریخی، در اقدامی ماجراجویانه، ناموجه، غیرعلمی، غیرکارشناسی و بدون مطالعات آسیب‌شناسی، پوشش حفاظتی گالوانیزه گنبد کبود را که فقط به ترمیم پوشش فلزی نیاز داشت، برداشته‌است؛ رینک بتنی غیرمسلح کامل اجرا شده را با شیوه‌ ابتدایی قلم و پتک کنده و به جای آن رینک بتنی حجیم مسلح را اجرا نموده‌است.

رصدخانه تاریخی مراغه

رصدخانه‌ای که در دورهٔ هلاکوخان زیرنظر خواجه نصیرطوسی در شهر مراغه ساخته‌شده است، این روزها، یکی از غریب‌ترین آثار تاریخی کشور است. نه راه دسترسی دارد، نه راهنما و نه فضاسازی مناسب. بنا، تقریباً به حال خود رها شده‌است. گردشگرانی که به شوق این رصدهانه، مسیر دشوار کوه را بالا می‌آیند، اثری از شکوه قدیمی این رصدخانه نمی‌بینند و چه بسا از حضور خود، پشیمان هم می‌شوند.

خانه تاریخی ارفع‌الملک جلیلی

خانه شهردار خوشنام تبریز در خیابان شهید بهشتی، چشم و دل هر عابری را خیره می‌کند. تزئینات پیچ‌درپیچ سردر و دیوارهای آن، در نوع خود بی‌نظیر است. اما این زیبایی تاریخی، هیچ‌گاه نتوانست آبدار و مجموعه‌اش را برای ارائه یک طرح اصولی برای مرمت و احیای خانه بر انگیزد. خانه حسینقلی‌خان آن‌قدر به حال خود رها شد که زمستان سال گذشته، سقف آن فروریخت.

حمام تاریخی نوبر

زیباترین و مهم‌ترین حمام تاریخی تبریز، پس از آن‌که چند سالی به عنوان رستوران سنتی، در اختیار یک گروه اصفهانی بود، به ناگهان تعطیل شد و آرام‌آرام به فراموشی رفت. دو سال از تعطیلی این حمام می‌گذرد و میراث فرهنگی استان، همت کارسازی برای بازگشایی آن نشان نمی‌دهد. این را هم در نظر داشته باشید که بنای تاریخی، وقتی متروکه باشد، راحت‌تر و سریع‌تر، فرسوده می‌شود.  

موزه بازار و مشاغل

موزه بازار و مشاغل، گلچینی است از مشاغل تاریخی تبریز. گلچینی که در آستانه سال 2018، با همت آقای سرابی‌اقدم، مرد دلسوز تاریخ و فرهنگ تبریز، با حضور معاون رئیس‌جمهور افتتاح شد. اما بی‌وفایی شهرداری به قول و قرارهای اولیه و اختلافات حقوقی باعث شد، سرابی را به موزه‌ای که خود ساخته‌ بود، راه ندهند. این موزه کم‌نظیر، هم‌اکنون در غیاب سرابی، در وضعیت ناگواری به سر می‌برد و حتی گفته می‌شود، در برخی غرفه‌های آن موش دیده شده‌است.  

موزه مطبوعات

از مطالبات دیرین اهالی فرهنگ و رسانه‌های استان، برپایی موزه‌ مطبوعات تبریز است. محل این موزه، خانه تاریخی حریری است. در آستانه 2018، بخشی از این خانه تاریخی رونمایی شد. اما انتظار اصلی که همان برپایی موزه است، به محاق رفته است و میراث فرهنگی، علی‌رغم تامین بودن اقلام محتوایی، اراده‌ای برای راه‌اندازی این موزه نشان نمی‌دهد.

مسجد تاریخی کریم خان

مسجدکریم‌خان، از معدود آثار قاجاری به جا مانده در تبریز است. این مسجد، تنها بخش از بافت تاریخی چهارراه بهشتی است که جان سالم از ساخت‌وسازهای گسترده این میدان، به در برد. اما اخیراً ساخت دو مناره جدید در مقابل مسجد، حریم اثر تاریخی را مخدوش کرده‌است. درست در قلب شهر تبریز و البته به دور از نظارت و حساسیت میراث فرهنگی!   همان‌طور که گفته شد، این موارد، تنها بخشی از نارسایی‌های میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی است. بخشی که قابل رویت است و می‌توان در مورد وضعیت آن، نظر داد. اگر قرار باشد، آثار باستانی و تاریخی خارج از حیطه شهرهای استان را بررسی کنیم، قطعاً وضعیت، دردناک‌تر از تصویر ارائه‌شده در این گزارش خواهد بود.