به دلیل نقش رسانه‌ها در شکل‌گیری ادراکات و عقاید عمومی در مورد موضوعات مهم سیاسی و اجتماعی از همان آغاز به مطبوعات نام رکن چهارم را دادند. مطبوعات می‌توانند در طول زمان بر افکار عموم تاثیر گذارند از این رو این ابزار پر قدرت نقش بسزایی در افزایش اطلاعات و توسعه‌ی فرهنگ دارد. علاوه بر آن از مطبوعات به‌عنوان ناظر بر عملکرد دولت در سراسر جهان یاد می‌شود.

این ابزار از طریق اطلاع رسانی صحیح، روشن و دقیق از عملکرد دولت مردان، مردم را نسبت به فداکاری‌ها و خطاهای حکومت آگاهی می‌بخشد، بنابراین اگر آزادی مطبوعات سلب نشود، آنها می‌توانند در پیشرفت و توسعه جامعه، گام‌های موثری بر دارند به همین منظور سازمان یونسکو در نوامبر ۱۹۹۱ میلادی روز سوم می را هر سال به‌عنوان روز جهانی مطبوعات اعلام کرده است.

نظام مطبوعاتی کشور ما پیشگیرانه است

نویسنده کتاب تاریخ مطبوعات آذربایجان در خصوص جایگاه مطبوعات می‌گوید: مطبوعات در تمامی کشورهای دنیا به‌عنوان بستری برای انعکاس مطالبات و خواسته‌های شهروندان مطرح شده است که اهمیت بالایی دارد و رکن چهارم مردم سالاری نامبرده می‌شود.

محمد عزیزی راد ادامه می‌دهد: در کشور ما نیز مطبوعات قدمت ۲۰۰ ساله دارد و قدمت آن در استان ما هم به ۱۶۵ سال می‌رسد چراکه مطبوعات و فعالان مطبوعاتی فراز و نشیب‌های زیادی تجربه کردند و در تمام این مدت تلاش کردند تا پلی بین مردم و مسئولین باشند و مزیت نسبی جامعه را برجسته و مشکلات را انعکاس دهند.

او اضافه می‌کند: جامعه‌ای که در آن مطبوعات ترقی و توسعه یافته نباشد، نمی‌توان به آن توسعه یافته گفت چراکه اهمیت آن آنقدر زیاد است که تعدادی از کارشناسان، جامعه‌ی توسعه یافته را مولد مطبوعات توسعه یافته می‌دانند.

او در خصوص آزادی مطبوعات، خاطرنشان می‌کند: آزادی مطبوعات متاثر از ارزش‌ها و هنجارهای هر جامعه بوده و از دیگری متفاوت است؛ مطبوعات هم نمی‌توانند از دایره این ارزش‌ها، هنجارها و عرف حاکم بر جامعه قدم بیرون گذارند.

عزیزی راد تاکید می‌کند: در کشور ما قانون مطبوعات وجود دارد و همزمان با اولین قانون اساسی کشور تصویب شده و چندین بار نیز بازنگری شده است و طبیعی است که آزادی مطبوعات متاثر از فاکتورهای متفاوتی باشد.

او خاطرنشان می‌کند: هنجارها و چارچوب‌های قانونی و اخلاق حرفه‌ای و مسئولیت اجتماعی روزنامه نگاران از جمله فاکتورهای مهم این عرصه است که البته شکل فعالیت مطبوعات در کشورهای مختلف متفاوت است و در کشور ما نیز نظام مطبوعاتی پیشگیرانه بوده که در کیفیت و توسعه نشریه اثرگذار است.

او در ارتباط با اخلاق حرفه‌ای روزنامه نگاری، یادآور می‌شود: اخلاق حرفه‌ای روزنامه نگاری منشوری است که محدود به حوزه‌ی مطبوعات نیست و در تمامی صنوف و لایه‌های اجتماعی وجود دارد که یا نوشته بوده یا نانوشته است و طبیعی است که در باب فعالیت‌های مطبوعاتی اگر اخلاق حرفه‌ای رعایت نشود، هیچ ارزشی نداشته باشد.

رئیس خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران آذربایجان شرقی تاکید می‌کند: در تمدن بشری در هر حوزه‌ای که اخلاق رعایت نشود، ارزش‌ها به ضد ارزش تبدیل شده و سبب نابسامانی می‌شود که در سایه‌ی توسعه‌ی فناوری‌ها و فضاهای مجازی، این ناهنجاری‌ها به چشم می‌خورد.

آزادی مطبوعات تابع آزادی جامعه و پیش از آن، آزاداندیشی جامعه است

عضو هیأت مدیره انجمن صنفی روزنامه‌نگاران آذربایجان شرقی نیز در این خصوص می‌گوید: مطبوعات به‌عنوان بازوی آگاهی بخشی و تعالی فکری جامعه، هموار کننده‌ی مسیر دانایی هستند، مسیری که جوامع برای تعالی اندیشه‌ها طی کرده‌اند، مسیری صعب و دشوار بوده است که این مسیر با حضور مطبوعات در اشکال مختلف، و استمرار فعالیت چشم و گوش‌های بیدار جامعه به ثمر رسیده و روزنه‌های بیداری برای مردمان به نور دانایی رسیده است.

فرینوش اکبرزاده ادامه می‌دهد: این رکن مهم تعالی جوامع، همواره در صف مقدم هر خطری ایستاده تا از مسیرهای مختلف، جامعه را به سمت خردمندی، آموزش و تعالی هدایت کند و در این راه چه خطرها که به جان نخریده است.

او اضافه می‌کند: در تاریخ ایران زمین، و به خصوص تبریز عزیز، حضور مقتدرانه مطبوعات و نویسندگان فراوان شناخته شده و گمنام در طول تاریخ، زمینه را برای اثرگذاری بر سپهر فرهنگی و اجتماعی منطقه فراهم کرده است.

او خاطرنشان می‌کند: شاید یکی از مهمترین نمودهای این ادعا را بشود در به ثمر نشستن نهال مشروطیت جستجو کرد؛ انقلاب مشروطه محقق نمی‌شد مگر با قلم روزنامه نویس‌ها و خون مجاهدان و یاری آزاد اندیشانی که تعالی جامعه را در استقرار قانون می‌دانستند.

اکبرزاده یادآور می‌شود: مسیری پر پیچ و خم که گرچه در نشیب دره، سر به سنگ می‌زند، اما آن سوی کوه، دشتی پر گل را ساخته است؛ از این رو، مطبوعات جز با آزادی و آزاداندیشی، متصور نیست.

او اظهار می‌کند: تاریخ ما چه بسیار نام‌هایی را به یادگار دارد که جان در راه آزادی و دانایی نهادند با این وجود، آزادی مطبوعات تابعی از آزادی جامعه و پیش از آن، آزاداندیشی جامعه است.

او اضافه می‌کند: این کنش و واکنش متقابل میان جامعه و مطبوعات، در تجربه‌های بسیاری نشان داده است، در صورتی که در مسیر خود هدایت شود و به قصد تعالی باشد، درختی پربار می‌شود.

او تاکید می‌کند: رعایت اخلاق حرفه‌ای، به‌عنوان حد فاصل و مرزی باریک اما مهم، نشان دهنده‌ی اثربخشی معنایی است که مطبوعات اول برای خود، و بعد برای جامعه متصور هستند.

عضو هیأت مدیره انجمن صنفی روزنامه‌نگاران آذربایجان شرقی می‌گوید: این بال پرواز، اگر با چاشنی اخلاق همراه شود، می‌تواند مرزهای تعالی جامعه را جابجا کرده و زمینه‌ را برای رشد فکری مردمان فراهم آورد.

او بیان می‌کند: حفظ اخلاق به‌عنوان مفهومی مستتر در رسالت مطبوعات، در تمامی جوامع مد نظر است و در جامعه ما که مفاهیم معنایی را در اولویت نگاه خود دارد، رسالتی بسیار سنگین‌تر بر دوش فعالان رسانه‌ای نهاده است.

او تاکید می‌کند: عدول از مرزهای اخلاق حرفه‌ای برای فعالان رسانه‌ای، جریمه‌ای بارها سنگین تر از عموم شهروندان دارد چراکه آنها در نقش مثال و هدایت‌گران جامعه هستند و هر خطای آنها، باری سنگین بر پیکر نحیف آزادی و اندیشه وارد می‌کند.

اکبرزاده ادامه می‌دهد: هر چند اخلاق حرفه‌ای روزنامه نگاری تابعی از اخلاق عمومی جامعه است، اما در گامی پیش‌تر، هدایت کننده و اثرگذار بر تعیین شکل و او تاکید می‌کند: مرز این امر در جامعه نیز می‌باشد.

اکبرزاده ادامه می‌دهد: این کنش و واکنش متقابل، زمینه ساز پاسخ گرفتن سوالات بسیار در جامعه و رشد معنایی و محتوایی و فکری جوامع و مردمان است.

او متذکر می‌شود: البته که آموزش و تمرین مستمر و تعالی مرزهای اخلاق حرفه‌ای، که امروز کمتر شاهد گفت‌وگو در خصوص آن هستیم، در کنش و واکنش متقابل به وارسته‌تر شدن جامعه منتهی می‌شود.

عضو هیأت مدیره انجمن صنفی روزنامه‌نگاران آذربایجان شرقی تاکید می‌کند: مطبوعات برای اثربخشی، ناگزیر از آزادی هستند و آزادی بدون اخلاق حرفه‌ای، چیزی برای پریدن کم دارد.

مطبوعات در جامعه ما آنچنان که باید جایگاه بارزی ندارد 

مدرس روزنامه نگاری و روابط عمومی در دانشگاه‌های آذربایجان شرقی نیز در خصوص آزادی مطبوعات می‌گوید: آزادی مطبوعات یعنی مطبوعات به‌عنوان رکن چهارم دموکراسی خواسته و رویکرد مردم را مطرح کنند، بدون اینکه تحت فشار قرار گیرند. 

حسن اسدزاده شهیر ادامه می‌دهد: مطبوعات باید بتوانند از سردمداران سیاسی و دولت حاکم انتقاد کنند و مسائلی که به نظر آنها سبب پیشرفت جامعه می‌شود را مطرح و مطالبه‌گری کنند.

او در خصوص جایگاه مطبوعات اضافه می‌کند: متاسفانه مطبوعات در جامعه ما آنچنان که باید جایگاه بارزی ندارد چراکه وابستگی رسانه و مطبوعات به دولت است و باعث می‌شود تا استقلال مالی خود را از دست دهند و سبب محدودیت آنها شود.

او خاطرنشان می‌کند: در کشور ما آزادی مطبوعات بر اساس قانون مطبوعات است که تمامی قوانین مورد نیاز در آنجا مطرح شده است اما با گسترش رسانه‌ها و فضاهای مجازی لازم است تا قوانین جدیدی تدوین شود.

اسدزاده تاکید می‌کند: قانون مطبوعات عمدتاً براساس رسانه‌های نوشتاری تدوین شده و در رسانه‌های مجازی خلأ قانونی زیاد است که در رسانه‌های اجتماعی مبتنی بر وب باید کنترل و نظارت لازم از طریق فضاهای قانونی افزایش یابد و در قوانین تجدیدنظر شود.

او در تشریح اخلاق حرفه‌ای روزنامه نگاری، می‌گوید: اخلاق حرفه‌ای روزنامه نگاری، اصول تدوین شده‌ای است که جهان شمولیت دارد و تنها به کشور ما اختصاص نداشته و مربوط به کل دنیا است.

او یادآور می‌شود: پایبندی روزنامه نگاران به محاسن و مکارم اخلاقی، تعهد در بیان حقایق، رعایت امانت و پایبندی به منافع عمومی، رعایت اصل بی‌طرفی، تجزیه و تحلیل درست مسائل سیاسی، امین و رازدار بودن، کمک به تلطیف فضای ملتهب جامعه، درک درست و قدرت تفکر و تحلیل مسائل از جمله اخلاق حرفه‌ای روزنامه نگاری هستند.

این مدرس دانشگاه در پایان در ارتباط با نبایدهای اصول حرفه‌ای روزنامه نگاری نیز یادآور می‌شود: روزنامه نگاران باید از ورود به مسائل سیاسی و جناحی پرهیز کنند، حرمت شکنی نکنند، از سواستفاده اعتماد عمومی، سانسور و تحریف حقایق، ترویج بی‌بندوباری و فحشا، جنگ روانی، شایعه سازی، سواستفاده از  موقعیت شغلی و ورود به حریم خصوصی افراد پرهیز کنند. 

سوم می، روز جهانی آزادی مطبوعات نامگذاری شده است که یک رویداد سالانه بوده و این روز توسط یونسکو نامگذاری شده‌است.