همنوا | فرشید باغشمال‌

ضعف ریاضیات در استانی که  با نام ریاضیدان بلندآورازه «پروفسور محسن هشترودی» شناخته می‌شود، حرف کمی نیست. سرپرست استانداری آذربایجان‌شرقی، در جلسه شورای آموزش و پرورش استان، از کاهش میزان استقبال دانش آموزان از رشته ریاضی فیزیک در این استان خبر داد و  خواستار ریشه‌یابی و آسیب‌شناسی عدم تمایل دانش‌آموزان و خانواده‌ها به رشته ریاضی شد.

ابراز نگرانی این مقام مسئول، سخنان سال گذشته «پروفسور امیدعلی شهنی کرم‌زاده» چهره ماندگار ریاضیات را به خاطرم آورد؛ آن‌جا که در همایشی، به دلایل سست‌شدن ریاضیات در ایران پرداخت و گفت: اگر آموزش ریاضی ضعیف شود بدون شک فکر کردن هم ضعیف خواهد شد؛ بدون ریاضیات، جامعه دیگر نمی‌تواند فکر کند و افراد تبدیل به ربات‌هایی می‌شوند که قادر به فکر کردن نیستند.

وی تاکید کرد: اکثر معلمان و اساتیدی که حرف از سخت بودن ریاضی می‌زنند «گنهکار» هستند. وقتی منطق و درست فکر کردن ضعیف شود، این ضعف منجر به افزایش خواسته‌های غیرمنطقی می‌شود.

بی‌گمان یکی از دلایل افول ریاضیات در ایران، ایجاد تقابل بین ریاضیات و علوم انسانی است. اما اگر ادبیات را مهم‌ترین و قدیمی‌ترین نماد علوم انسانی در ایران بدانیم، می‌توانیم به نتیجه مهمی از مقایسه پیشینه ریاضیات و ادبیات برسیم:

«خوارزمی» نظریه اعداد را در سال‌های نخست قرن سوم هجری مطرح کرد. اما «ابوحَفض سُغدی» از پیشگامان شعر و ادب فارسی، یک قرن بعد از خوارزمی، شعر معروف آهوی وحشی را سرود:

آهوی زخمی در دشت چگونه رَهَدا

مانده او تنها، تنها ز پا می فتدا

این شعر، که در مطالعات تاریخ ادبیات به عنوان نخستین شعر فارسی شناخته می‌شود، چنان‌که گفتیم، حدود یک قرن پس از تئوری نظریه اعداد خوارزمی سروده شده‌است. بنابراین رياضيات، یک قرن بیشتر از شعر و علوم انسانی در تاریخ ایران قدمت دارد.

این خوارزمی بود که اعداد را نظام‌مند کرد و شکل نوشتاری اعداد را از هندی دشوار به فارسی‌‌ امروز تغییر داد. شاگردان او، خطِ کسری، ممیز، اعداد منفی و سایر مقدمات حساب را وضع کردند. همین ایکسی که عُمری است ریاضی‌دانان و ریاضی‌خوانان دنبالش هستند، شکل لاتین واژه «شِی‌ء» است که از متن رساله معادلات خوارزمی گرفته شده‌است. (خوارزمی شکل کلی معادله درجه دو را در رساله خود چنین وضع کرده‌است: «مالی، مساوی با شیئ‌هایی به اضافه عددی است».)

پروفسور محسن هشترودی (1286-1355) 

ریاضی‌ستیزی هم‌نسلان من، شاید با زندگی دشوار سال‌های دهه شصت عجین شده، شاید هم از سیستم معیوب نظام آموزشی نشات می‌گیرد. هر چه هست، ضعف رياضيات، امر بسیار نگران‌کننده‌ای در جامعه امروزی است. این‌که سیسنوس و کسیونس، به چه درد ما می‌خورد، جمله‌ای است که اگر نشانگر ستیز با علم و دانش نباشد، از عوام‌زدگی مفرط –حتی در میان بخش‌هایی از جامعه تحصیل‌کرده- حکایت دارد. جامعه‌ای که به طور مدام، چوب ستیز با ریاضیات را می‌خورَد، اما همچنان، اهمیت و حساسیت این دانش مهم فنی را انکار می‌کند.

چه تلخ است حال و روز مملکتی با تمدن ایران که ستیز با ریاضیات در آن، بخشی از محفل خانواده ها و کوچه و بازار و فضای مجازی باشد. غافل از این که عمر پایین راه‌ها و بناها، ضعف سیستم ایمنی خودرودها، ناتوانی کشور در تولید گوشی تلفن همراه، هک‌شدن سامانه‌های دولتی، مرمت غیراصولی ابنیه تاریخی و ده‌ها چالش دیگر، نتیجه مستقیم انکار نقش ریاضیات در زندگی ایرانیان است. آری، سینوس و کسینوس به این درد می‌خورد که می‌‌تواند با افزایش دقت در محاسبات سازه‌ای، از فجایعی مانند سقوط متروپل و ریزش تونل هَراز و ده‌ها اتفاق هولناک دیگر جلوگیری کند.  

ریاضیات (در کنار فلسفه) عرصه مسقیم اندیشه‌ورزی در جامعه است. جامعه‌ای که معلوم نیست با انکار ریاضی، توانسته کدام قله علمی دیگر را فتح کند!؟