به گزارش همنوا، در طراحی فضاهای شهری باید به نیازهای اولیه انسان توجه شود؛ زیرا بدون توجه به این نیازها، امکان دسترسی به فضا و تحرک‌پذیری در آن محدود خواهد شد. این نیازها تحت‌تأثیر متغیرهای مختلفی مانند جنسیت است و باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین فضاهای شهری باید مناسب با نیاز تمام اقشار طراحی شود تا کارایی و پویایی لازم را برای شهروندان داشته باشد. درعین‌حال توجه نکردن به این موضوع تبعاتی را به همراه دارد؛ این در حالی است که با وجود گسترش شهرنشینی، هنوز به این مهم آن‌طورکه باید توجه نشده و تنها توسط کارشناسان یا در کتاب‌های علمی به اهمیت آن بسنده شده است. یکی از مناسب‌سازی‌هایی که باید در شهر انجام شود، توجه به خلق فضاهای شهری برای زنان است؛ زیرا زنان بخشی از جامعه و شهر را تشکیل می‌دهند و حضور آن‌ها در تمام عرصه‌ها بسیار حائز اهمیت است. زنان هنوز از طراحی فضاهای شهری گلایه دارند و هر مکان و هر زمان را برای حضور در شهر انتخاب نمی‌کنند. اگر شهر اصولی طراحی شود، زنان هم در کنار سایر اقشار با خاطری آسوده حاضر خواهند شد و از خطرات ایمنی یا امنیتی واهمه ندارند. درخصوص بایدها و نبایدهای خلق فضاهای شهری برای زنان با فرانک باقری، کارشناس شهرسازی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:

چه ویژگی‌های در خلق فضاهای شهری مناسب زنان باید مورد توجه قرار گیرد؟

خلق فضای شهری مناسب برای تمام گروه‌های اجتماعی براساس شناخت نیازهای کیفی و فضایی در شهر، باید به گونه‌ای باشد که به منظور ارتقای کیفیت محیطی و ایجاد بستری مناسب برای زندگی فعال شهری عمل کند. وجود جنسیت تفاوت‌هایی را ایجاد می‌کند؛ این تفاوت در نیازها، فعالیت‌ها و متعاقب آن در رفتارها نمود می‌یابد و هر رفتار به کالبد مناسب خود محتاج است، بنابراین ایجاد فضاهای شهری مناسب و پاسخگو به نیازهای زنان و روابط بین محیط و فعالیت‌های آن‌ها فضای شهری را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

چه عواملی باعث محدودیت حضور زنان در فضاهای شهری می‌شود؟

زنان به عنوان نیمی از بهره‌برداران فضاهای عمومی، حق دارند مانند مردان از فضاهای عمومی شهری استفاده کنند؛ اما ازآنجاکه نوع نیازها، نحوه ادراک محیط و در نتیجه الگوهای رفتاری زنان و مردان در فضاهای عمومی، تفاوت‌های معناداری دارد، نادیده‌انگاشتن تفاوت‌ها می‌تواند حضور زنان را در فضاهای عمومی محدود کند. ایجاد فضاهای ویژه بانوان با هدف رفع نیازها و کاهش محدودیت‌های زنان، یکی از رویکردهای جدید برای تأمین رضایت و امنیت بیشتر زنان در فضاهای شهری است. بررسی عملکرد فضاهای عمومی ویژه زنان در میزان پاسخگویی به نیازهای زنان در مقایسه با دیگر فضاهای عمومی حائز اهمیت است.

با محدود بودن وقت زنان در انجام فعالیت‌های اختیاری و اجتماعی، تداوم استفاده از فضاهای عمومی ویژه، سبب کاهش زمان حضور زنان در دیگر فضاهای عمومی و کم رنگ شدن نقش و حضور آن‌ها در شهر می‌شود؛ به نظر می‌رسد تا حدودی فضاهای ویژه بانوان در پاسخگویی به نیازهای اجتماعی زنان با مشکل مواجه است.

در ساخت فضاهای ورزشی برای زنان به چه مواردی باید توجه شود؟

فضاهای ورزشی نیز نمونه‌ای از فضای اجتماعی در سکونت‌گاه‌های انسانی است. فضای اجتماعی عنصر ذاتی در حیات پویا، و کارکرد مؤثر شهرها است. در فضاهای ورزشی کارکردهای حضور همزمان و متراکم جمعیت پرشمار انسانی، گذران اوقات فراغت و تفریح اهالی شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها، ارتباطات چهره به چهره، انجام مسابقات و رقابت‌های ورزشی بین گروه‌های جمعیتی و برگزاری گردهمایی‌های غیرورزشی با اهداف اجتماعی و سیاسی جریان دارد.

روش‌های مشهور شهرسازی و معماری شهری ایرانی به پدیده فضاهای اجتماعی نگاه ویژه‌ای دارد و فضای ورزشی را در آن لحاظ کرده است؛ اما در چند دهه اخیر، شهرهای ایرانی نیز متأثر از ماشینیزم و عواقب صنعتی شدن آن به شیوه کشورهای در حال توسعه، درمورد فضای شهری، کاستی‌ها و نارسایی‌های بسیاری را به ویژه برای بانوان تحمل کرده است؛ به طوری که تعادل بخش‌های متراکم مسکونی با فضاهای عمومی و اماکن تعاملات اجتماعی بین اهالی برهم خورده و شهرهای بزرگ آشکارا از کمبود این گونه فضاها در مضیقه هستند. این در حالی است که در بافت تاریخی شهرهای کهن ایران، هر محله دارای یک فضای ورزشی ویژه اهالی محل بوده و بزرگ‌ترین فستیوال ورزشی شرق در میدان امام اصفهان در حضور سران کشور انجام می‌شده است.

همچنین زنان به عنوان شهروند برای سلامت جسم و روان خود نیازمند ورزش کردن و پویایی هستند؛ در این بین مردان می‌توانند به راحتی در هوای آزاد، فضای عمومی و محیطی آرام به ورزش بپردازند، اما ورزش در فضای عمومی به دلیل جنسیت زنان ممکن است برای آن‌ها مشکلاتی را به همراه داشته باشد که تاکنون توسط متولیان امر و طراحان فضاهای شهری آن طور که باید، مورد توجه جدی قرار نگرفته است و در این زمینه چالش‌هایی وجود دارد که مسئولان ذی‌ربط باید در صدد رفع آن باشند.

چرا حضور فعال زنان در فضاهای شهری حائز اهمیت است؟

حضور زنان در فضاهای بیرونی و خارج از خانه با اشتغال در جامعه صنعتی نیز اتفاق می‌افتد و بدین ترتیب لزوم حضور آن‌ها در قلمرو گسترده‌تری رخ می‌دهد. زنان به دو نوع غیرفعال و فعال در اجتماع حضور دارند؛ عمده‌ترین نوع حضور منفعل حالتی است که فرد محیط را تماشا می‌کند، اما حرف نمی‌زند و فعالیت خاصی انجام نمی‌دهد. در فضای باز شهرهای ایرانی تماشای معرکه‌گیران یک حضور منفعل در فضا و معمولاً مردانه است و اثری از زنان در اطراف دیده نمی‌شود؛ همچنین یکی از درگیری‌های غیرفعال برای بیشتر زنان تماشا کردن کالاهای عرضه شده در ویترین مغازه‌ها است که نوعی وقت‌گذرانی محسوب می‌شود و حتی ممکن است زنان بدون آنکه تعاملی در فضا داشته باشند، درون فضای عمومی حضور یابند و به تماشای ویترین مغازه‌ها بپردازند که برای برخی زنان امری پرطرفدار به حساب می‌آید. لازم است بدانیم حضور فعال شامل تجربه هر چه مستقیم‌تر با یک مکان و مردم درون آن است که بعضی خواهان برخورد بیشتری با دوستان یا دیگر افراد هستند. با توجه به مسائل مطرح شده، حضور زنان در عرصه‌های عمومی به طور مستقیم و غیرمستقیم اثرگذار است و در بیشتر موارد این گروه اجتماعی برای حضور در فضاهای شهری محدودیت‌هایی دارند.

نیاز به حضور در فضا برای تمام گروه‌ها فارغ از جنسیت، سن، سطح درآمد و شغل وجود دارد و با توجه به اینکه نیمی از جمعیت جهان را زنان تشکیل می‌دهند، حضور آن‌ها در فضای شهری امری حیاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد. حضور زنان در فضای شهری نه تنها به دلیل نیاز به تعامل در فضا، بلکه از دیدگاه جامعه مدنی حقوق شهروندی نیز مهم است؛ بنابراین براساس رویکرد عدالت‌محور در برنامه‌ریزی طراحی شهری، زنان نیز مانند مردان باید از شرایط برابر برای حضور در فضای شهری برخوردار باشند.

مهم‌ترین عامل عدم حضور زنان در برخی از فضاهای شهری چیست؟

بسیاری از محققان، عامل ترس را مهم‌ترین عامل حضور نیافتن زنان در فضاهای شهری می‌دانند؛ تاآنجاکه برخی پژوهشگرها با بررسی ترس از آزار جنسی در فضاهای عمومی شهری، معتقد به عدم مشمولیت زنان در فضاهای شهری هستند. عامل ترس با توجه به دیدگاه مراقبتی، مواردی مانند ترس از جنایت، دزدی و دزدیده شدن کودکان نیز ازجمله دلایلی است که زمینه‌ساز عدم حضور زنان در فضاهای شهری می‌شود. مطالعات مختلف نشان می‌دهد که زنان ترجیح می‌دهند به استراتژی اجتنابی مانند دوری جستن از مکان‌های مشکل‌زا و موقعیت‌های خطرناک پناه ببرند؛ به همین دلیل زنان از رفتن و حضور در برخی فضاهای مشخص خودداری می‌کنند و این به خوبی نشان می‌دهد که هنوز فضای شهری متناسب با بانوان به صورت امن و صحیح طراحی نشده است.