به گزارش همنوا، در کشور‌هایی که هدف‌شان تربیت و اصلاح بزهکاران است، معمولا روش‌های جایگزینی برای مجازات حبس در نظر گرفته‌اند. در واقع اگر فرد دست به یکی از جرایم سنگین نزده باشد، قضات اختیار دارند تا از گزینه‌های جایگزین حبس استفاده کنند.

از مجازات جایگزین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 نگاهی به خدمات اجتماعی جایگزین حبس 

در دادگاه‌ها علیه مجرمانی که جرایم آن‌ها سنگین نیست، احکامی غیر از مجازات حبس در نظر گرفته می‌شود. این احکام معمولا علیه افرادی است که دست به سرقت‌های جزئی زده یا موجب خسارات مالی شده‌اند. درضمن در این قوانین سعی شده مجرمان جوان‌تر و آسیب‌پذیرتر را به زندان نفرستند و برای آن‌ها از مجازات‌های جایگزین استفاده کنند زیرا بر این باورند که این افراد را می‌توان با روش‌های صحیح اصلاح کرد و به جامعه بازگرداند.

قاضی می‌تواند مجرم را به جریمه نقدی، استرداد یا خدمات اجتماعی محکوم کند. جریمه‌های نقدی معمولا به خزانه دولت واریز می‌شوند. حکم استرداد هم وقتی داده می‌شود که قربانی بر اثر فعل مجرمانه بزهکار دچار خسارت مالی شده است. در این صورت مجرم به جای زندانی شدن باید خسارت مالی قربانی را جبران کند.

یکی دیگر از روش‌های جایگزین مجازات انجام خدمات اجتماعی است. از جمله خدمات اجتماعی می‌توان به تمیز کردن خیابان‌ها یا کار در موسسات دولتی یا غیرانتفاعی اشاره کرد. اگر متهم مهارت‌های خاصی مانند حسابداری یا کار با کامپیوتر دارد، از او در این مهارت‌ها استفاده خواهد شد. اگر جرم متهم خیلی سبک بود، مانند تخلف رانندگی، او ممکن است مجبور شود در مدرسه یا رویدادی خاص، از کار اشتباه خود و درسی که از آن گرفته است صحبت کند.

عفو مشروط برای مرتکبین جرائم سبک 

قاضی می‌تواند به جای مجازات حبس، متهم را به حبس تعلیقی با نظارت یا بدون نظارت محکوم کند. این حکم معمولا زمانی انجام می‌شود که جرم فرد سنگین نیست، ولی برای پیشگیری از تکرار آن فرد به حبس تعلیقی محکوم می‌شود. قاضی برای چنین فردی شروطی در نظر می‌گیرد و اگر متهم از آن‌ها تبعیت کند، به زندان نخواهد رفت.

در چنین احکامی به متهم فرصتی دوباره برای اصلاح رفتارش داده می‌شود. در واقع این فرصت یک دوره آزمایشی محدود است که به فرد اجازه اصلاح رفتارش را می‌دهد. اگر او این دوره را با موفقیت بگذراند، حکم او تمام شده و محکومیت کیفری برای او ثبت نمی‌شود. اما اگر در دوره حبس تعلیقی یا عفو مشروط مجرم دست به خلافی تازه بزند، این بار به زندان محکوم شده و باید دوره محکومیت خود را پشت میله‌های زندان بگذراند.

گاهی‌اوقات قاضی می‌تواند عفو مشروط با نظارت یا بدون نظارت برای مجرم صادر کند. در موارد عفو مشروط بدون نظارت، مجرم آزاد است و مجبور نیست به پلیس گزارش روزانه بدهد. در این دوره فرد باید کاملا مطیع قانون باشد و هیچ نوع تخلفی، چه مصرف مواد مخدر و الکل و چه تخلف از قوانین رانندگی، انجام ندهد. در غیر اینصورت حکم او به تناسب تخلفی که انجام داده تغییر می‌کند. این نوع عفو بیشتر شامل حال کسانی است که سابقه جنایی و کیفری ندارند.

در وضعیت عفو مشروط با نظارت، قاضی مجرم را موظف می‌کند که از شهر خارج نشده و هر روز به پلیس گزارش دهد. این دوره ممکن است ۵ تا ۳۰ روزه باشد و پس از آن اگر مجرم خلافی تازه مرتکب نشده بود، حکم عفو مشروط بدون نظارت را به‌دست می‌آورد. گاهی‌اوقات برخی از مجرمان که در حال گذراندن دوره حبس خود در زندان هستند، به دلیل رفتار مناسبی که در دوره زندان خود داشته‌اند، مشمول عفو مشروط می‌شوند و باقی محکومیت خود را با روش عفو مشروط با نظارت بیرون از زندان می‌گذارنند.

از حبس خانگی تا برنامه‌های توانبخشی یا درمانی به جای زندان

حبس خانگی روش دیگری است که برای برخی مجرمان به‌کار برده می‌شود. در این روش مجرم در خانه خود و با نظارت دستگاه‌های الکترونیکی زندانی می‌شود. در این وضعیت مجرمان با استفاده از نوعی ابزار نظارتی الکترونیکی مانند مچ‌بندالکترونیکی دست یا پا تحت نظارت پلیس قرار می‌گیرد و به محض خروج از خانه خود یا محدوده مجازی که برای او تعیین شده است، دستگیر و به زندان فرستاده می‌شود. البته اگر مجرم شاغل است، ابزار به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌شود که او بتواند در ساعت‌های معینی در محل کار خود حاضر شود. این محکومیت‌ها معمولا برای مجرمانی که جرایم خیلی سنگین ندارند، صادر می‌شود.

همچنین بسیاری از دادگاه‌ها افرادی را که به مصرف مواد مخدر یا الکل معتاد هستند یا بر اثر مشکلات روانی دست به جرایم مختلف زده‌اند، تحت بازپروری و درمان قرار می‌دهند. این افراد معمولا به جای اینکه تمام محکومیت خود را در زندان بگذرانند، به مراکز بازپروری و توانبخشی فرستاده می‌شوند و با کمک متخصصان و روانشناسان تحت نظارت و درمان قرار می‌گیرند.

مدت محکومیت این افراد بنابر جرمی که مرتکب شده‌اند تعیین می‌شود و بیشتر افرادی که جرم‌شان در میان جرایم سنگین نیست، ۶ ماه تا ۲ سال باید در این مراکز تحت نظارت متخصصان باشند. مجرمان این مراکز هم اگر قوانین حاکم بر این مراکز را رعایت نکنند یا قصد فرار داشته باشند، به زندان فرستاده می‌شوند.

"آزادی برای کار" نیز یکی دیگر از جایگزین‌های حبس است به این معنا که گاهی‌اوقات برخی از مجرمان به دلیل مشکلات مالی به زندان می‌افتند. در برخی از کشور‌ها شرایطی برای این نوع مجرمان تعیین می‌شود تا آن‌ها بتوانند چند ساعت در روز کار کنند تا بتوانند از پس مشکلات مالی خود برآیند. برخی اوقات هم فرد بزهکار تنها نان‌آور خانواده است و اعضای خانواده به درآمد او وابسته هستند. در اینگونه مواقع دادگاه  به مجرم اجازه کار می‌دهد مشروط بر اینکه جرم او سنگین نباشد.

_____

نادیا زکالوند