پیرایشگاه‌ها یا آرایشگاه‌های امروزی یکی از مکان‌هایی هستند که در عصر کنونی به وفور در هر کوی و برزنی وجود دارند.

«کلمه‌ آرایش یا آرایشگری ترجمه‌ کلمه‌ یونانی باربا (Barba)و کلمه‌ ‌تانساریل(Tansareal) به معنی آرایش و اصلاح مو است. می‌گویند مصریان باستان پیشگام فن آرایشگری بوده‌اند. این موضوع به زمانی نزدیک به اختراع قیچی باز می‌گردد. قیچی از دو سنگ تیز و برنده و طرحی ابتدایی ساخته شده بود و به کمک آن، آدمیان گذشته موی خود را کوتاه می‌کردند. البته یک نظریه جالب نیز وجود دارد، مبنی بر اینکه پیش از اختراع قیچی، احتمالاً مردم آن زمان با استفاده از آتش اقدام به کوتاه کردن موی سر خود می‌کردند، اما این نظریه چندان قوی و قابل استناد نیست.

آرایشگران در گذشته به کارهای پزشکی و جراحی مشغول بوده و در قرون وسطی کار حجامت و دندانپزشکی را نیز انجام می‌داده‌اند. اولین تشکل صنفی آرایشگران را فرانسویان به وجود آورده‌اند و اولین اساسنامه‌ آرایشگری هم در نیویورک تنظیم شده است همچنین اولین مدرسه‌ آرایشگری را فردی به نام مولر(Moler) تأسیس کرد و نخستین کتاب آرایشگری را هم او نوشت.

پیرایش و آرایش در ایران سابقه تاریخی دارد و در آن ایام با نام «سلمانی» مطرح بودند. سلمانی از نام «سلمان فارسی» صحابی ایرانی پیامبر اسلام(ص) برگرفته شده است. او بود که در آغاز اسلام موهای سر پیامبر را کوتاه می‌کرد و دیگران از این کار زیبای ایرانیان خوش‌شان آمد و نام سلمانی به معنای پیرایش‌گر یا در اصطلاح آرایشگر مردانه جا افتاد. امروزه کمتر کسی این داستان را می‌داند، اما نام سلمانی همچنان به کار می‌رود.

در سال‌های پایانی دوره قاجار، مشخصا از دوره سلطنت احمد شاه و سپس با آغاز دوره پهلوی اول، تغییراتی گسترده در پوشش مردان پدید آمد. در همین دوران بود که آرام‌آرام فرم تراشیدن موی سر و جلوی سر منسوخ شد. به روایت منابع، برخی از مردم تهران از فرم سر و مدل موی احمد شاه قاجار الگو گرفتند.

جعفر شهری، در دو کتاب «تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم» و «طهران قدیم»، به تفصیل درباره مدل‌های موی سر مردان در دوره‌های قاجار و پهلوی اول سخن رانده است.

او در این دو کتاب به مدل‌هایی چون «حیدری»،  «دم اردکی»، «صفدری»، «گیسو»، «قلندران»،  «پاشنه بخواب» و .... اشاره کرده است.

نکته مهم در همه این مدل‌ها، تراشیدن جلو سر در هر نوع سر و زلف از آن بود که جای (مسح) وضو معلوم باشد که در غیر این صورت «بی‌نمازی» و «تارک الصلاتی» آنان را می‌رساند.

در عصر قاجار، سلمانی‌ها به دو گروه تقسیم می‌شدند، سلمانی‌های ثابت، افرادی که جایگاه ثابتی داشتند و سلمانی‌های دوره گرد، دسته‌ای که بنا به دلایل در هر جایی به این شغل می‌پرداختند.

امروزه با رشد سریع وسایل ارتباط جمعی مانند ماهواره، اینترنت، رادیو و تلویزیون و به‌خصوص شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها شاهد تغییرات پرشتاب اجتماعی هستیم که تغییر مدل و سلیقه موی مردان از جمله آنهاست.

حقیقت این است، خیابان‌های شهر پر از مردان جوانی است که حال مدل موهایشان  زیاد خوب نیست! گوجه‌ای، قارچی، قیصری، تیفوسی، آناناسی، میکروبی و غیره، اصلاً برخی از آنها مدل‌شان اسم نیز ندارند، مدل نتیجه برق‌گرفتگی ناشی از انگشت کردن در پریز است، آنها بی‌خیال تافت، ژل و اتوی مو نمی‌شوند، می‌گویند موی خودمان است و اختیارشان را داریم.

با این اوصاف در تهیه این گزارش سه سلمانی یکی از منطقه پایین شهر، یکی از منطقه بالای شهر و دیگری از قدیمیان این صنف را انتخاب کرده و گفت‌وگویی با آنها ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

روایت آرایشگر شایسته و قصه دایی باج اوغلی

ذکرالله عبدالله‌پور به همراه دایی خود، یوسف‌علی عبدالله‌نژاد معروف به «دایی» مغازه‌ای در وسط شهر و منطقه ارتش تبریز به نام «شایسته» دارند.

دایی و خواهرزاده ۶۰ سالی است که در همان مغازه روزی حلال کسب کرده و فرزندانی با تحصیلات عالیه و مقام‌های خوب تربیت کرده‌اند.

به گفته آقای عبدالله‌پور شغل سلمانی، شغل اجدادی آنهاست و به صورت ارثی به این کار مشغول هستند.

وی به نکته دیگری هم اشاره می‌کند و آن تغییرات سلمانی امروز و قدیم است.

 ذکرالله می‌گوید: سلمانی‌های قدیم علاوه بر پیرایش موی سر، کارهای حجامت، ختنه، کشیدن دندان و... را هم انجام می‌دادند.

این دو آرایشگر قدیمی تبریز از کسب و کار خود راضی هستند و در هر کلام‌شان شکر خدا را به جای می‌آورند.

حتی «دایی» می‌گوید: باید آستانه درب مغازه را ببوسم که در این عمر خود نان حلال سر سفره خانواده‌ام برده‌ام.

جراحی که روزی رایگان موهایش را اصلاح کردم

او ادامه می‌دهد: من چهار بار عمل پیوند سخت انجام دادم که در یکی از جراحی‌هایم که در تهران بود، یک جراح به سمت من آمد و گفت دایی من زمان دانشجویی خود را در تبریز گذرانده‌ام و همیشه موهای سرم را شما می‌زدید و حتی یکبار پولی نداشتم و از من پول نگرفتید.

سردمدار و پدر فرح دیبا تقاضای اصلاح ریش با تیغ داشتند که قبول نکردیم

در این میان آقای عبدالله‌پور خاطر‌ه‌ای از دوران طاغوت را برایم تعریف می‌کند: ما از ابتدای شروع کار از تیغ برای اصلاح صورت استفاده نکرده‌ایم و حتی چندین بار از سردمداران آن زمان و حتی پدر «فرح دیبا» به مغازه ما آمدند و درخواست اصلاح صورت با تیغ را داشتند که قبول نکردیم.

او با اشاره به سختی‌های شغل‌شان در آن زمان می‌گوید: البته جریمه‌های زیادی نیز پرداخت کردیم به طوریکه در یک مورد که مشتری درخواست اصلاح صورت با تیغ را داشت، ما قبول نکردیم و آن مشتری از ما شکایت کرد و مجبور شدیم جریمه ۵ هزار تومانی پرداخت کنیم در حالیکه ۵ هزار تومان درآمد چندین  ماهه  حتی سالانه ما بودما بود.

دایی و باج اوغلی(خواهرزاده) در ادامه به مراسم قدیمی اصلاح موی سر داماد اشاره می‌کنند.

آنها می‌گویند: الان دیگر در مغازه ما از این رسوم وجود ندارد، چراکه جوانان سبک و مدل‌های خاصی برای خود دارند که نه ما آن مدل‌ها را می‌زنیم و نه بلد هستیم.

آقای عبدالله‌پور توضیح می‌دهد: قدیم هم مثل زمان فعلی الگوی جوانان هنرمندان بودند و هر فیلم و بازیگری که مد می‌شد ما هم مدل موی سر آنها را به مشتری ارائه می‌دادیم.

در این حین صدای زنگوله در به صدا در می آید، یکی از مشتری‌های قدیمی وارد سلمانی شده و طبق رسم مغازه ابتدا یک چایی دبش میهمان می‌شود و سپس اصلاح سر و صورت مشتری را انجام می‌دهند.

آقای علمداری، بازنشسته آموزش و پرورش از جمله مشتری‌های 40 سال پیش است که از منطقه ائل‌گلی تبریز به این مغازه می‌آید.

در ادامه به منطقه ولیعصر تبریز رفته و گفت‌وگوی کوتاهی با آرایشگر جوانی( موهای عجیب و غریب) که خودش یک پا مدل است‌، انجام می‌دهم.

روایت آرایشگر منطقه ولیعصر تبریز

این آرایشگر جوان با اشاره به تعرفه‌ها موی سر می‌گوید: هزینه‌ها مصوب شده است ولی مشتری‌ها طرفدار مدل‌های خاص هستند که در مدل موی سر و ریش مانکن‌ها و سلبریتی‌ها می‌بینند.

به گفته این آرایشگر نسل جدید، مدل‌های خامه‌ای، سایه، پروتز مو و ... از جمله درخواست‌های معمول مشتری‌هاست.

البته او کمی نگران است، فکر می‌کند حرف زدن درباره انواع مدل مو برایش دردسر شود.

آرایشگر دیگر سوژه‌ ما در منطقه محروم تبریز در سیلاب قوشخانه است، مغازه‌ای کوچک که دو نفر به زور در آن جا می‌شوند.

روایت آرایشگر منطقه سیلاب قوشخانه

صاحب این مغازه هم تعرفه‌های اصلاح مو را مصوب اعلام کرده و می‌گوید: اینجا منطقه محرومی است و ما مشتری‌هایی از همه اقشار داریم و حتی گاهاً پولی از برخی‌ها دریافت نمی‌کنیم.

او معتقد است: در مناطق بالاشهر به علت اینکه با مدهای به روز آشنا بوده و دوره‌های بین‌المللی گذرانده‌اند، از این‌رو قیمت خدمات آنها بالا است.

این آرایشگر در توضیح بیشتر می‌گوید:  ما با ۱۵ هزار تومان همه کارها از جمله اصلاح، شستن سر، سشوار را انجام می‌دهیم ولی شاید در یک سالن لوکس با ۱۵ هزار تومان حتی به ریش مشتری هم دست نزند.

رئیس اتحادیه آرایشگران مرد تبریز: هدف ما اصلاح موی سر ایرانی است

«ما سبک و مدل تعریف نکرده‌ایم بلکه مجوز به آرایشگران می‌دهیم» این را رئیس اتحادیه آرایشگران مردانه تبریز می‌گوید.

احمد میرزا علیلو البته تاکید می‌کند: نظارت روی مدل‌های موی خارج از عرف و عجیب و غریب مرتبط به اماکن است.

او در ادامه با بیان اینکه قیمت «ولیعصر» و «سیلاب» نداریم بلکه همه تعرفه‌ها یکسان و مشخص شده است، می‌افزاید: هدف ما اصلاح موی سر ایرانی است و نسبت به عدم اصلاح‌های غیر متعارف تعهد از آرایشگران گرفته شده است.

۱۳ تیرماه سال ۸۹ در همایش روز «عفاف و حجاب» اولین صدای قیچی برای اصلاح مو با مدل ایرانی شنیده شد. مدل‌هایی که بنابه متن بیانیه همایش، با هدف جلوگیری از ترویج مدل‌های غربی و شرقی مو با همکاری اتحادیه آرایشگران و برخی نهادهای آموزشی تهیه شده بود. موضوعی که پس از مدتی، وزارت ارشاد ضمن تکذیب آن اعلام کرد: وزارت ارشاد تاکنون هیچ برنامه‌ای و اقدامی درباره مدل مو نداشته است!

مدل موی قجری تا مدل موی تایسونی و میکروبی

 سعید بیات، جامعه‌شناس در خصوص تغییرات اصلاح موی سر به خبرنگار فارس می‌گوید: در سال‌های اخیر، مدل‌هایی کاملاً غریبه با فرهنگ ایران وارد کشور شد که برخی از آنها، واقعاً تاسف برانگیز است.

وی معتقد است: متاسفانه جامعه مدلی برای ارائه فرهنگ در زمینه مد‌های موی سر ندارد، از این‌رو مدل‌های وارداتی نیز چندان چنگی به دل نمی‌زند به طوریکه حتی نام این مدل‌ها هم تاسف برانگیز است.

این جامعه‌شناس به مدل‌های موی سر از جمله مدل تایسونی(بوکسورمعروفی که به بی‌اخلاقی‌های گسترده و نامحدود معروف است) اشاره کرده و می‌گوید: متاسفانه از این دست مدل‌ها جدیداً به آرایشگاه‌های ایرانی راه پیدا کرده است و اتفاقاً در سطح شهر زیاد می‌بینیم.

وی می‌افزاید: مدل موی مردان ایرانی از دهه‌های مختلف تا به امروز با تغییرات زیادی روبه‌رو بوده به طوریکه قدیم مدل‌های توقی، گوگوشی، داریوشی مد بوده و در حال حاضر مدل موهای سلبریتی بی‌هویت مد شده است.

با این حال به نظر می‌رسد که مسئله مدل مو در میان جوانان ایرانی موضوعی است که جای بحث بسیار دارد. مدل مو در تاریخ چند سده ایران نشان دهنده جلوه‌هایی از شیوه زندگی، عقاید مذهبی، دسته‌بندی طبقات و اصناف، مرام، انصاف و.‌‌‌.. است.

مدل موی متعارف و غیرمتعارف، مسئله این است

کارشناسان می‌گویند مدل مو می‌تواند به تنهایی در فرهنگ و حتی جامعه تاثیرگذار باشد. از سوی دیگر مسوولان ذی‌ربط هم از مدل‌های موی ایرانی سخن می‌رانند. آنها می‌گویند در غیاب مدهای ایرانی، مدهای نامتعارف خارجی و غربی در بین جوانان رسوخ کرده‌اند! اما این مد ایرانی یا الگوی متعارف چیست؟ همان الگو یا مدی که در نزد جامعه ما مثل یک حلقه مفقوده است.