همنو | فرشید باغشمال

تنها نشان شمس تبریزی که می‌توان از آن به عنوان اثری شایسته و قابل‌افتخار  در «پیوند ادبیات و هنرهای تجسمی تبریز» یاد کرد، مجسمه زیبای این عارف در بوستان شمس است؛ «استاد داوود مستوفی» طراح و سازنده مجسمه شمس تبریزی است که این اثر را سال 1385 با حمایت مالی یکی از دوستان خوش‌ذوق و همچنین با پشتیبانی شهردار وقت منطقه۱ تبریز ساخت.  

«استاد موحد» ناظر مجسمه شمس تبریزی

وی در مصاحبه‌ای، با اشاره به مراحل طراحی و اجرای این مجسمه، خاطرنشان کرده‌است: «مجسمه شمس تبریزی، با پشتوانه یک تیم کارشناسی قوی پیش می‌رفت. در راس این تیم نیز «دکتر محمد علی موحد» بر کارمان نظارت داشت. جلسات‌مان به طور مرتب در پارک مفاخر برگزار می‌شد. من بارها ماکت زدم و تغییر دادم. خب شمس، شخصیتی نبود که چند جلد کتاب را را زیر بغلش بگذارم و لباس قدیمی تنش کنم! هر چه به شمس فکر می‌کردم، در برابر عظمت این شخصیت، بیشتر احساس عجز می‌کردم، اما وجود استاد موحد در رسیدن به ذهنیت مجسمه شمس، موهبت بزرگی بود. بالاخره پس از شش ماه، به ماکت اولیه رسیدم و آن را در یکی از جلساتی که داشتم ارائه کردم.»

نمی‌خواستم شمس، شبیه کسی باشد

مجسمه شمس تبریزی به عنوان «مهم‌ترین مجسمه هنری تبریز» در محافل هنری مورد توجه قرار می‌گیرد. اثری که خصوصیات هنری متناسب با حالات شمس تبریزی داشته و مخاطب را به درنگ و تماشا وامی‌دارد.

مستوفی در مورد ویژگی‌های عرفانی شمس تبریز در این اثر حجمی، یادآور می‌شود: «من در مطالعاتم به این نتیجه رسیدم که شمس دارای یک سری خصوصیت‌های خارق‌العاده بوده‌است. مجسمه‌ای که امروز شاهدیم، معرّف همین ویژگی‌ها است. چهره شمس در این مجسمه، واضح نیست. نمی‌خواستم شمس، شبیه کسی باشد. شمس در این مجسمه پا برهنه است و هر دو پایش از زمین فاصله گرفته که نشان‌دهنده سِیر آسمانی و عرفانی او است. دست راست شمس، سینه‌پوش جامه را می‌کِشد و گویی می‌خواهد قلبش را از پوشش جامه رها کند.  این حالت به گوشه «جامه‌دران» موسیقی سنتی ایرانی اشاره دارد. دست چپ شمس نیز به گیسوان پریشانش چنگ زده‌است. مجسمه دارای یک چرخش است، تا آنجا که چهره شمس به شرق خیره شده که از گرایش به نور و روشنایی حکایت دارد.»

کاش این مجسمه را از برنز ساخته بودم

متریال مجسمه‌سازی، نکته مهمی است که می‌تواند به ماندگاری اثر حجمی کمک کند. استاد مستوفی در این مورد، خاطرنشان می کند: «ای‌کاش می‌شد مجسمه شمس تبریزی را از برنز می‌ساختیم. متاسفانه اغلب مجسمه‌های امروز ما فایبرگلاس است که شان هنری ندارد و آسیب‌پذیری آن هم بیشتر است. ارزش هنری یک مجسمه به ماده‌اش است. در اصفهان ده‌ها مجسمه برنزی داریم اما در تبریز، جز مجسمه «دکتر مبین» مجسمه برنزی نداریم.»

بازخوردی از مردم نداشتم

وی در مورد، بازخوردهایی که پس از ساخت این اثر، از سوی مردم داشته، برداشت تلخی دارد؛ به تلخیِ افول فرهنگ و هنر ادبیات در تبریز. مستوفی متذکر می‌شود: «واقعیت این است که من بازخورد خاصی نداشتم. دلیلش این است که شما اگر از ۱۰۰ نفر در این شهر بپرسید شمس که بود؟ ۹۰ درصد، به اعتبار این که اشعار مولانا «دیوان شمس» نامیده شده، شمس را شاعر می‌دانند! از ۱۰ نفر باقی هم شاید یک نفر شناخت کلی از شمس داشته باشند. با وجود چنین وضعیتی، نمی توان انتظار بازخورد چندانی داشت.»

راز ماندگاری مجسمه شمس تبریزی چیست؟

با گذشت حدود دو دهه از ساخت مجسمه شمس تبریزی، این اثر باشکوه، همچنان در تبریز یک اتفاق بی‌تکرار است. سفارش‌دهندگان و سازندگان آثار حجمی در تبریز، در بیشتر اوقات، مشاهیر و مفاخر این شهر را بدون روایت و پرداخت هنری، طراحی و اجرا کرده‌اند، دلیل این امر نیز، نبود پژوهش و مطالعه در مراحل اجرا است. بخش مهمی از ماندگاری مجسمه شمس تبریزی، به حضور «استاد محمدعلی موحد» در مراحل مطالعاتی این اثر باز می‌گردد، امری که در سایر مجسمه‌ها دیده نمی‌شود. به همین خاطر است که بیشتر مردم در رفت و آمدهای روزمره خود، توجهی به مجسمه‌های مفاخر شهر ندارند؛ یا بهتر بگوییم، این مجسمه‌ها هستند که جذابیت و تاملی برای مخاطب ایجاد نمی‌کنند.