فرش تبریز از دوره صفوی بود که به عنوان یک کالای نفیس هنری و صنعتی، در تجارت خارجی ایران با جهان غرب، رواج یافت و خیلی زود جای خود را در بازار هنری و تجاری جهان تثبیت کرد. بعلاوه، فرش تبریز با توجه به ویژگی‌های ممتاز هنری، به عنوان هدیه نفیس دیپلماتیک توسط سلاطین و سفرا وارد اروپا می‌شد.

امروز یادگار آن دوره پررونق، چشم هر بازدیدکننده‌ای را در موزه‌های غرب می‌نوازد. ۱۰ نمونه از فرش تبریز هم‌اکنون در موزه‌های ویکتوریا و آلبرت لندن، وین اتریش، متروپولیتن نیویورک، پولدی ‌پتزولی میلان و هنرهای تزیینی پاریس نگهداری می‌شود:

موزه ویکتوریا و آلبرت لندن

در این موزه شماری فرش نفیس ایرانی نگهداری می‌شود، از آن جمله، فرش اردبیل که به دستور شاه‌طهماسب اول برای حرم جد او شیخ‌ صفی‌الدین اردبیلی بافته شده و به همین سبب به «فرش اردبیل» معروف است. نام بافنده فرش، مقصود کاشانی است که در قسمتی از فرش بافته شده، اما محل بافت این قالی کاشان نیست. به احتمال، بسیار، محل بافت قالی تبریز یا اردبیل بوده، زیرا این نوع فرش در شهر تبریز و کارگاه‌های اقماری آن رایج بوده‌است.

فرش چلسی 

دومین فرش مشهور در این موزه «فرش چلسی» است که به سبب نگهداری در خیابان چلسی لندن به این نام معروف شده و به احتمال بسیار، محل بافت آن تبریز است، زیرا با «فرش اردبیل» همزمان بافته شده‌است. عکس اصلی گزارش، همین قالی را نشان می دهد. 

قطعه فرش بی‌نامی نیز در مخزن این موزه هست که يقيناً بافت تبریز است و زمان بافت آن به احتمال بسیار به دوره شاه‌اسماعیل اول باز می‌گردد.

موزه وین

شماری قالی ایرانی در این موزه نگهداری می‌شود که از میان آن‌ها فقط یک فرش به نام «منظره باغ‌باغی» فرش تبریز است. این فرش، قدیمی‌ترین نمونه شناخته‌شده از نقش باغ است. نقش و نگار آن نشان می‌دهد که روستایی است و محل بافت آن منطقه هریس در نزدیکی تبریز بوده و احتمالاً در زمان شاه طهماسب اول بافته شده است.

موزه پولدی پتزولی میلان:

این موزه چند فرش زیبای ایرانی را در خود جای داده است؛ از جمله «فرش شکارگاه» که به احتمال بسیار در زمان پادشاهی شاه طهماسب در تبریز بافته شده است. بافندۀ این فرش که نام او در فرش دیده میشود، غیاث الدین جامی است.

موزه هنرهای تزیینی پاریس

این موزه در غرب موزه لوور، چند فرش ایرانی زمان صفوی را در خود جای داده‌است؛ از آن جمله «فرش ابریشمی ترنج‌دار» در نوع خود منحصر به فرد است و شباهت عجیبی دارد به فرشی که اکنون در موزۀ ایران باستان نگهداری می‌شود. این قالی نیز به احتمال بسیار در زمان شاه‌طهماسب اول و در تبریز بافته شده است.

موزه متروپولیتن نیویورک

فرش جانمازی (محرابی) از مشهورترین فرش‌های عصر صفوی در این موزه، شباهت بسیاری با فرش جانمازی موزه آستان قدس رضوی دارد و با اندکی اختلاف، محل بافت آن به احتمال بسیار تبریز است.

 *برگرفته از مقاله نویسنده با عنوان «سفیر هنر ایرانی در موزههای جهان» / عادل شعبانی مقدم، استادیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان