مبنای تشکیل جنبش عدم تعهد نه وحدت جغرافیایی یا دینی نژادی؛ بلکه وحدت نیاز است. جنبش عدم تعهد بزرگترین نهاد بین‌المللی ارائه دهنده خواسته‌های کشورهای در حال توسعه است.

«ما می خواهیم ارباب خاک خودمان باشیم اگرچه کاملا مطمئن نیستیم که چنین استقلالی چگونه خواهد بود.» مهاتما گاندی یکی از منابع اصلی قدرت کشورها، عضویت و بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های سازمان‌های بین المللی در جهت منافع ملّی هر کشور است. هجدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهّد NAM روزهای جمعه و شنبه هفته جاری به میزبانی کشور جمهوری آذربایجان برگزار شد تا کشورهای عضو در مورد سنّد نهایی این اجلاس رایزنی و مشاوره کنند. جمهوری اسلامی ایران (رئیس سابق)، ونزوئلا (رئیس کنونی) و آذربایجان (رئیس آینده) تروئیکای جنبش عدم تعهد را تشکیل می‌دهند. شانزدهمین اِجلاس سران جنبش عدم تعهد در شهریور ماه 91 با شعار صلح پایدار در سایه همکاری مشترک در تهران برگزار شد. اجلاس هفدهم سران جنبش عدم تعهد در ونزوئلا برگزار شد. در دوره اجلاس هجدهم در باکو یک بیانیه مشترک و یک بیانیه ویژه حمایت از فلسطین به تصویب رسید بنابر گفته احمد سوکارنو یکی از پایه‌گذاران این جنبش در کنفرانس معروف باندونگ در سال 1955، مبنای تشکیل جنبش عدم تعهد نه وحدت جغرافیایی یا دینی نژادی؛ بلکه وحدت نیاز است. جنبش عدم تعهد بزرگترین نهاد بین‌المللی ارائه دهنده خواسته‌های کشورهای در حال توسعه است که مبتنی بر اصول تکثرگرایی، چند جانبه گرایی، اصل برابری حاکمیت کشورها، همزیستی مسالمت‌آمیز و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر است. جنبش عدم تعهد نُمادی است از جستجوی بشر برای صلح و امنیت ملت‌ها و تلاش برای ایجاد یک نظام سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جدید در دنیای کنونی. اوّل آوریل 1947 کنفرانس روابط آسیایی در دهلی نو برگزار شد. این کنفرانس شالوده جنبش عدم تعهد را پایه‌ریزی کرد. برخی از کنفرانس‌های مهم و تاثیرگذار جنبش عدم تعهد عبارتند از : نخستین کنفرانس بلگراد ( 1961-سپتامبر ) دومین کنفرانس قاهره ( اکتبر 1964 ) چهاردهمین کنفرانس هاوانا (سپتامبر2006) پانزدهمین کنفرانس شرم الشیخ مصر ( ژوئیه 2009) شانزدهمین کنفرانس تهران (آکوست 2012) درباره ساختار جنبش عدم تعهد می‎توان گفت این جنبش، فاقد اساسنامه یا مقررات کاری پایدار و تابع تصمیم‌سازی براساس اِجماع است. اِجماع به معنای اتفاق آرا تفسیر نشده‌است؛ مگر در موارد حساس که اکثریت قریب به اتفاق آراء مشروع تلقی می‌شود . ریاست جنبش عدم تعهد با کشوری است که میزبانی کنفرانس سران را به عهده دارد. وزیرخارجه کشور میزبان، مقام ریاست را به مثابه دبیرکل سازمان‌های بین‌المللی است و تا تشکیل کنفرانس بعدی سران، این وظیفه را به عهده دارد که طول این دوره ریاست سه ساله است. ساختار کلی این جنبش عبارت است از: تروئیکا (رئیس قبل، رئیس فعلی، رئیس آینده )، کمیته مشترک هماهنگی، دفتر هماهنگی، کمیته هماهنگی جنبش عدم تعهد درآژانس های سازمان ملّل متحد. نشست‌ها و اجلاس‌های رسمی جنبش عدم تعهد؛ شامل اجلاس سران کشورها، کنفرانس وزیران، اجلاس وزیران در نیویورک و اجلاس فوق العاده دفتر هماهنگی است. ترکیب عضویتی جنبش عدم تعهد اعضای دائمی، ناظران و میهمانان است. در خرداد 1358 وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد ایران به جنبش عدم تعهد خواهد پیوست. در کنفرانس هاوانا (سپتامبر 1979) ایران به عنوان هشتادوهشتمین عضو جنبش عدم تعهد پذیرفته شد. حضور فعال جمهوری اسلامی ایران در این جنبش و برگزاری موفقیت آمیز اجلاس شانزدهم در تهران به معنای آن بود که نمی توان حضور جمهوری اسلامی ایران را در معادلات قدرت در منطقه ودرصحنه بین المللی نادیده اِنگاشت.

ابوالفضل حسین نیا