حدود دو هفته قبل، مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران و ویتالی ساولیف، وزیر حمل‌ونقل فدراسیون روسیه در مراسمی که آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه از طریق ویدئوکنفرانس در آن شرکت داشتند، تفاهم‌نامه اجرای طرح راه‌آهن رشت – آستارا را که بخش مهمی از کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال - جنوب محسوب می‌شود و می‌تواند هند، ایران، روسیه، آذربایجان و برخی کشورهای دیگر را از طریق خط‌آهن و دریا به یکدیگر متصل کند، امضا کردند. 

اما در حالی که احداث خط‌آهن رشت – آستارا و تکمیل کریدور ریلی شمال – جنوب ایران می‌تواند کمک مهمی به افزایش حجم ترانزیت بین‌المللی کالا در ایران و درآمدزایی کشور از این طریق داشته باشد، در روزهای اخیر برخی کارشناسان حوزه‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی و حتی سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس نسبت به اجرای این پروژه انتقاد کرده و آن را عامل تخریب بخش مهمی از جنگل‌های جلگه‌ای استان گیلان دانسته‌اند؛ از جمله این که به گفته رفیعی، «اجرای این خط‌آهن می‌تواند تنها جنگل جلگه‌ای ایران یعنی جنگل گیسوم را از بین ببرد و باعث قطع ۱۰۰ هزار قطعه درخت با قطر ۳۰ سانتی‌متر در جنگل‌های هیرکانی شود.» 

مسیر احداث راه‌آهن رشت - آستارا از سال ۹۸ مشخص شده بود 

با توجه به نگرانی‌های مطرح‌شده در این زمینه از نقی شعبانیان، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور درباره نحوه ارزیابی خسارت‌های احتمالی احداث این خط‌آهن بر جنگل‌های استان گیلان سوال کردیم و او در پاسخ به خبرنگار ایلنا توضیح داد: طرح راه‌آهن رشت- آستارا از ۲۰ سال قبل مطرح بود و در سال‌های مختلف درباره اجرای این طرح بحث‌هایی صورت گرفته بود تا این که در نهایت دولت‌های ایران و روسیه به تفاهم کلی درباره اجرای این خط‌آهن دست پیدا کردند. 

وی افزود: در ابتدا چهار مسیر مختلف برای اجرای این خط‌آهن پیش‌بینی شد و پس از بررسی‌های کارشناسی فراوان، در نهایت در سال ۹۸ با موافقت مسئولان وقت اداره‌کل منابع طبیعی استان گیلان، یکی از این مسیرها که خسارت کمتری را به عرصه‌های جنگلی وارد می‌کند، انتخاب شد. البته بخش‌هایی از این مسیر از مزارع کشاورزی می‌گذرد که این مزارع توسط دولت خریداری شده است. در سال ۹۸ حتی مقداری از نشانه‌گذاری درختان جنگلی که در مسیر اجرای این طرح قرار گرفته‌اند نیز انجام شد، اما در همان سال پیمانکار مربوطه اجرای طرح را کنار گذاشت. 

دستگاه‌های متولی برای ارزیابی خسارات محیط‌زیستی باید دوباره درخواست رسمی بدهند 

شعبانیان با تاکید بر این که تا کنون هیچ درختی در مسیر اجرای خط‌آهن رشت – آستارا قطع نشده است، عنوان کرد: از زمانی که پیمانکار مربوطه اجرای طرح را کنار گذاشت، این طرح متوقف شد و تا امروز نیز هنوز هیچ‌گونه درخواست رسمی برای قطع درختان به اداره‌کل منابع طبیعی استان گیلان یا سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ارائه نشده است. البته با توجه به این که زمان زیادی از نشانه‌گذاری درختان در سال ۹۸ گذشته است، در حال حاضر نشانه‌گذاری‌های قبلی باطل شده است و از نظر ما، اگر قرار است این طرح اجرا شود، باید بار دیگر نشانه‌گذاری درختان موجود در مسیر انجام شود. 

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: تفاهم‌نامه‌ای که اخیرا بین مقامات ارشد دو دولت ایران و روسیه امضا شده، برای کشیدن خط‌آهن در همان مسیری است که از سال ۹۸ مشخص شده بود، اما پیش از این که این خط‌آهن اجرا شود، دستگاه‌های متولی باید به سازمان‌های منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور درخواست رسمی بدهند تا ضمن ارزیابی مجدد خسارت زیست‌محیطی و ارائه نظرات کارشناسی، در صورت نیاز نشانه‌گذاری درختان موجود در مسیر راه صورت گیرد.

وی در ادامه تاکید کرد: با توجه به مسیری که قرار است خط آهن رشت – آستارا در آن اجرا شود، ارزیابی خسارات زیست‌محیطی این طرح باید هم توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست و هم سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور انجام شود؛ یعنی این دو سازمان باید درباره عوارض حاصل از اجرای طرح بر طبیعت و مسائلی نظیر رانش و لغزش زمین، افتادن و قطع درختان و تخریب زیستگاه‌های حیات وحش، ارزیابی خسارات انجام دهند و بعد از آن دستگاه‌های متولی می‌توانند این طرح را اجرا کند. 

درباره طرح‌هایی که منافع کلان ملی در آن لحاظ شده باشد، در اسرع وقت تصمیم‌گیری می‌شود

شعبانیان در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست و منابع طبیعی براساس منافع ملی کشور، معمولا درباره پروژه‌هایی مانند خط‌‌آهن رشت – آستارا که یک طرح ملی محسوب می‌شود و منافع کلان کشور در‌ آن لحاظ شده است، در اسرع وقت نظرات کارشناسی خود را برای تصمیم گیری به دستگاه‌های متولی ارائه می‌دهند تا نخست در صورت نیاز طرح به شکلی اجرا شود که کمترین خسارات زیست‌محیطی را به همراه داشته باشد و دوم راهکارهای جبران خسارات وارده بر محیط‌زیست و عرصه‌های منابع طبیعی منطقه توسط این دو سازمان تعیین شود. 

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در پاسخ به این سوال که خسارات احتمالی زیست‌محیطی ناشی از اجرای طرح‌هایی مانند خط آهن رشت – آستارا چگونه جبران می‌شود، گفت: روال معمول برای جبران خسارات در حوزه منابع طبیعی این است که ابتدا سازمان منابع طبیعی میزان خسارات وارده بر عرصه‌های جنگلی از جمله تعداد، سن و نوع درختانی را که قرار است در حین اجرای این پروژه قطع شوند، مشخص می‌کند و سپس این سازمان تعیین می‌کند که به ازای قطع این درختان، باید در محلی مشخص در حوالی محدوده اجرای طرح، به اندازه مشخصی جنگل احیا شود یا تعداد معینی درخت کاشته شود. 

تا زمانی که ارزیابی مجدد خسارات انجام نشود، اجازه قطع درختان در مسیر راه‌آهن را نمی‌دهیم 

شعبانیان با تاکید بر لزوم ارزیابی مجدد خسارات زیست‌محیطی ناشی از اجرای خط‌آهن رشت – آستارا گفت: با توجه به این که ۴ سال از نشانه‌گذاری قبلی درختان جنگلی موجود در مسیر احداث این راه‌آهن می‌گذرد، حتی اگر قبلا ارزیابی خسارات ناشی از قطع درختان بر اثر اجرای این طرح انجام شده باشد، تا زمانی که دوباره ارزیابی خسارات و نشانه‌گذاری مجدد انجام نشود، اجازه قطع درختان جنگلی را نخواهیم داد، چون ممکن است که در چند سال گذشته درختان بیشتری در آن محدوده رویش کرده یا درختان موجود رشد کرده باشند یا تغییرات دیگری در محیط طبیعی منطقه به وجود آمده باشد.

این مقام مسئول در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور تاکید کرد: از نظر ما تا زمانی که ارزیابی خسارات و نشانه‌گذاری مجدد انجام نشود، نباید اجرای پروژه راه‌آهن رشت - آستارا آغاز و درختان موجود در مسیر مربوطه قطع شود. البته در دوره‌ای که مجددا بحث اجرای این خط‌آهن در دستور کار دولت قرار گرفته، هنوز هیچ درخواست جدیدی در خصوص ارزیابی خسارات و موارد مربوطه به سازمان منابع طبیعی کشور ارائه نشده است. 

وی در پایان در پاسخ به این سوال که آیا مسیر تعیین‌شده برای اجرای خط‌آهن رشت – آستارا از جنگل‌های جلگه‌ای استان گیلان عبور می‌کند؟ گفت: بخشی از مسیری که برای اجرای این طرح مشخص شده است، از جنگل‌های جلگه‌ای می‌گذرد، البته این مسیر دارای کمترین خسارات و عوارض برای محیط‌زیست و عرصه‌های طبیعی منطقه است که در سال ۹۸ توسط اداره‌کل منابع طبیعی استان گیلان پیشنهاد شده است.